Dogodilo se na današnji dan

 Danas je sreda, 22. oktobar, 2025.

1797 - Francuz Andre Žak Garnerin prvi je upotrebio

padobran, skočivši iz balona nad Parizom s visine 680 metara.

        1811 - Rođen je mađarski kompozitor Franc List,

pijanistički virtuoz. Stvorio je simfonijsku poemu i novu koncepciju 

sonate i koncerta, komponujući ih u jednom stavu. Dela: klavirske

kompozicije "Godine hodočašća", "Ljubavni snovi", "Sonata h-mol",

simfonije "Faust", "Dante", simfonijske pesme "Prelidi", "Mazepa",

"Taso", 20 mađarskih rapsodija", niz klavirskih koncerata,

oratorijuma, misa, solo pesama. Napisao je mnoštvo studija i eseja,

kao i biografiju Frederika Šopena.

        1844 - Rođena je francuska glumica Sara Bernar, koja 

je obeležila pozorišnu epohu kao najveća tragetkinja svog doba. 

Uživala je izuzetnu popularnost i savremenici su je nazivali 

"božanska Sara". Bila je profesor Konzervatorijuma u Parizu. 

Napisala je "Memoare".

1873 - Oformljen je tajni savez Nemačke, Rusije i 

Austrougarske "Liga tri cara". Bila je to inicijativa nemačkog 

kancelara Bizmarka, s ciljem obnove "Svete alijanse" koja je postojala 

u prvih decenija 19. veka. "Liga tri cara" u više navrata obnavljana, 

konačno je prestala da postoji 1887. 

       1882 - Umro je mađarski pisac Janoš Aranji, najveći

mađarski epski pesnik, uz Šandora Petefija najznačajniji

predstavnik "narodnjačkog" pravca mađarske literature 19. veka. 

Prevodio je Vilijama Šekspira i Aristofana i pisao studije o estetici, 

metrici i istoriji umetnosti. Ostala dela: trilogija "Toldi", "Toldijeva 

ljubav", "Toldijevo veče" (epski spev o mađarskom narodnom junaku 

Miklošu Toldiju), balade "Božji sud", "Agneza", "Komešanje", 

"Kralj Ladislav V".

        1883 - U Njujorku je izvođenjem opere "Faust" francuskog

kompozitora Šarla Gunoa otvoreno zdanje Metropoliten opere.

        1887 - Rođen je američki novinar i publicista Džon Rid,

čija su dela "Deset dana koji su potresli svet" i "Crvena Rusija"

znamenite hronike Oktobarske revolucije. Popularnost je stekao kao

dopisnik iz Meksika u vreme ustanka Panča Vilje. Posetio je 1914.

zapadnoevropska bojišta, a 1915. Grčku, Rumuniju, Srbiju, Rusiju

i Tursku, pripremajući knjigu "Rat u istočnoj Evropi". Napisao je

potresne reportaže iz Srbije, u kojoj je boravio aprila i maja 1915.

Bio je oduševljen revolucijom u Rusiji. U SAD, jedan je od osnivača 

Komunističke partije. Bio je član Izvršnog odbora Kominterne. Umro 

je od tifusa u Moskvi i sahranjen je pod zidinama Kremlja.

        1906 - Umro je francuski slikar Pol Sezan, čije je

izrazito revolucionarno shvatanje umetnosti preobrazilo slikarstvo,

ali i podstaklo ogorčen otpor konzervativaca. Bio je u mladosti

pod uticajem baroka, romantizma i impresionizma, ali je uspeo da

pronađe sopstveni put nakon povlačenja u rodni Eks-an-Provans.

Naslikao je više stotina slika (predeli, mrtve prirode, portreti, 

kompozicije), uključujući remek rela poput "Kuće obešenog", 

"Plave vaze", "Kartaša", "Autoportreta", "Zaliva pred Estakom", 

"Planine Sent-Viktoar", "Kupačica".

        1912 - Treća srpska armija generala Božidara Jankovića

razbila je u Prvom balkanskom ratu turske snage i oslobodila

Prištinu.

        1913 - Rođen je vijetnamski car Bao Daj, poslednji monarh

Vijetnama, koji je "vladao" zemljom pod francuskom kolonijalnom

upravom. Posle četiri decenije u izbeglištvu, umro je 1997. u

vojnoj bolnici u Parizu.

        1919 - Rođena je Doris Lesing, britanska književnica, 

dobitnica Nobelove nagrade za književnost 2007. godine. Autor je 

više od 50 dela s tematikom od politike do naučne fantastike. Njen 

roman "Zlatna beležnica" iz 1962. godine smatra se nekom vrstom 

feminističke "svete knjige". 

        1921 - Osnovan je Srpski aeroklub. Bila je to organizacija

nastala s ciljem unapređenja, razvoja i popularizacije

vazduhoplovstva. Predvodnici su uglavnom bili veterani srpskog ratnog

vazduhoplovstva. Jedna od ključnih ličnosti srpskog aerokluba bio 

je Tadija Sondermajer, proslavljeni pilot i osnivač nacionalne 

aviokompanije "Aeroput". Od 1922. preimenovan je u Aeroklub Kraljevine 

SHS, a docnije u Kraljevski jugoslovenski aeroklub Naša krila. Klub 

je ubrzo podigao i reprezentativnu palatu u Uzun Mirkovoj u Beogradu.

        1922 - Umro je Jaša Tomić, srpski novinar, političar

i pisac. Školovao se u rodnom Vršcu, Temišvaru i Kečkemetu.

Studirao je je u Beču i Pragu, medicinu i književnost. Politička

borba odvukla ga je od zvršetka studija. Osnivač je grupe

tzv. "Vršačkih socijalista". Bio je urednik "Zastave" i Miletićev

naslednik u Srpskoj narodnoj slobodoumnoj stranci (od 1891. Radikalna

stranka). Na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu 25.11.1918. 

odlučno je uticao na prisajedinjenje Vojvodine (što je tada 

podrazumevalo i Baranju) Kraljevini Srbiji. Dela: "Književna zrnca", 

"Pesme", "Nazareni", "Slike i pripovetke", Dositej Obradović", 

"Lepa književnost i umetnost".

1922 - Rođen je Radovan Samardžić, srpski istoričar, 

akademik, univerzitetski profešor. Osnovnu i srednju skolu završio 

je u rodnom Sarajevu. Diplomirao je na grupi za istoriju Filozofskog 

fakulteta u Beogradu 1949. gde je potom prošao sva univerzitetska 

zvanja na katedri za Opštu istoriju novog veka. Usavršavao se i u 

Parizu (1957-1958) kod Fernana Brodela proučavajući prošlost 

Sredozemlja, a potom u Institutu za evropsku istoriju u Majncu 

(1967-1968). Bio je dekan Filozofskog fakulteta, član SANU, direktor 

Balkanološkog instituta, predsednik Srpske književne zadruge, 

glavni urednik Jugoslovenskog istorijskog časopisa. Najviše se 

bavio prošlošću srpskih zemalja od XVI do XX veka a posebno 

kulturnom istorijom Dubrovnika i istorijom Turske. Učestvovao je 

u izradi niza sintetičkih dela iz prošlosti Srba i srpskih zemalja. 

Bavio se i filozofijom istorije. Posedovao je redak literarni 

dar vidan i u njegovim naučnim radovima. Dela: "Veliki vek 

Dubrovnika", "Sulejman i Rokselana", "Mehmed paša Sokolović", 

"Osman", "Ideje za srpsku istoriju", "Pisci srpske istorije". 

        1925 - Rođen je američki pop umetnik Robert

Raušenberg. Postao je slavan 50-ih 20.veka baveći se paralelno

slikanjem, vajanjem, štampom, fotografijom i performansima.

Prošao je put od apstraktnog ekspresionizma do pop-arta. Bio

je prvi američki umetnik koji je osvojio prvu nagradu na

Bijenalu u Veneciji 1964.

        1927 - Preminuo je srpski pisac Borisav Stanković, poeta

ljudskih strasti, prolaznosti života i ljudske tragike, dubok

analitičar društvenih procesa i psiholoških tipova. Opisivao

je rodno Vranje i degeneraciju starih trgovačkih porodica,

patrijarhalnu atmosferu rodnog grada i potčinjenost pojedinca

svemoćnom sudu čaršije. Sjajan poznavalac ljudske psihe,

naročito je rado slikao likove izraženih čulnih osobina kojima

gospodare strast i dert. Dela: knjige pripovedaka "Iz starog

jevanđelja", "Stari dani", drame "Koštana", "Tašana", roman

"Nečista krv", memoari "Pod okupacijom".

        1943 - Rođena je francuska glumica Katrin Denev, kojoj

su graciozni izgled ali i specifična suzdržana gluma obezbedili

mesto među najvećim zvezdama kinematografije. Imenovana je 1994.

za ambasadora dobre volje UNESKO. Filmovi: "Šerburški kišobrani"

(Zlatna palma u Kanu), "Lepotica dana" (Zlatni lav u Veneciji),

"Bendžamin", "Majerling", "Tristana", "Liza", "Glad za krvlju",

"Indokina".

        1953 - Zahvaljujući borbi oslobodilačke armije Patet Lao,

Laos je stekao nezavisnost od Francuske pod čijom je upravom bio od

1893. kao sastavni deo Francuske Indokine.

        1961 - U Novom Sadu je otvorena Spomen-zbirka Pavla 

Beljanskog. Srpski pravnik i diplomata Beljanski bio je kolekcionar 

koji je sakupio najcelovitiju zbirku umetničkih dela srpskog 

(i jugoslovenskog) slikarstva prve polovine 20. v. Školovao

se u Beogradu i Parizu. Kao diplomata Kraljevine Jugoslavije boravio

je u Stokholmu, Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu, Rimu. Isprva

zainteresovan za evropsku, najviše renesansnu umetnost, uviđa da

su mu vrhunska dela nedostupna, pa je sakupljačku strast usmerio

ka savremenoj umetnosti. Postupno, njegova zbirka slika, skulptura,

tapiserija i crteža prerasta u jedinstvenu kolekciju vrhunskih

umetničkih dela. Tragična pogibija sedmoro članova njegove

porodice prilikom bombardovanja 1944. dovela je Beljanskog do

odluke da dragocenu kolekciju zavešta srpskom narodu, time je 

postao jedan od njegovih najvećih darodavaca.

        1962 - Predsednik SAD Džon Kenedi saopštio je da su 

na Kubi postavljene sovjetske lansirne rampe i naredio je vojnu

blokadu te karipske zemlje. Narednih dana svet se nalazio na 

ivici nuklearnog sukoba, ali je direktna komunikacija Kenedija 

i sovjetskog lidera Nikite Hruščova smirila situaciju. U zamenu

za obećanje SAD da Kuba neće biti napadnuta Sovjeti su vratili

brodove s raketama. Dogovor je podrazumevao i da će biti

uklonjeni američki raketni sistemi iz Turske.

        1964 - Francuski pisac i filozof Žan Pol Sartr odbio 

je Nobelovu nagradu za književnost.

        1973 - Umro je španski violončelista Pablo Kazals, 

dirigent, kompozitor i muzički pedagog. Bio je profesor 

Konzervatorijuma u Barseloni i potom u Parizu, pošto je od 1938.

kao protivnik Frankovog režima u Španiji, živeo van otadžbine.

        1995 - U Harlemu, crnačkom predgrađu Njujorka, toplo je

pozdravljen kubanski vođa Fidel Kastro, koji je došao u Njujork 

povodom 50-godišnjice osnivanja Ujedinjenih nacija.

        1996 - U požaru izazvanom suzavcem koji je bacila policija

u jednom zatvoru u Venecueli poginulo je više od 25 zatvorenika.

        1999 - Bivši gerilski vođa Ksanana Gusmao trijumfalno

se iz zatvora u Indoneziji vratio u oslobođeni Istočni Timor,

negdašnju portugalsku koloniju, posle četvrt veka indonežanske

vlasti. Rimokatolički Istočni Timor nije nikada prihvatio

pripajanje dominantno islamskoj Indoneziji.

        2005 - Nigerijski avion sa 116 putnika, među kojima i

više visokih zvaničnika, srušio se ubrzo nakon poletanja iz

Lagosa, što nije preživeo niko od 117 putnika i članova posade.

        2007 - Proglašen je novi ustav Crne Gore. Prihvatanju ovog

ustava protivili su se predstavnici srpskih stranaka - Srpske liste,

Narodne stranke i Demokratske srpske stranke, uz ocenu da je njegov

sadržaj "ponižavajući i diskriminatorski prema srpskom narodu u

Crnoj Gori".

        2008 - Zvaničnici Evropske unije dogovorili su plan

uvođenja "plave karte", koji ima za cilj da privuče visoko

obrazovane pojedince iz zemalja u razvoju i predstavljena je kao 

takmac američke "zelene karte", s namerom povećanja konkurentnosti 

EU u odnosu na SAD.

        2009 - Preminuo je Bogdan Kršić, majstor dizajna 

i ilustracije knjige, redovni profesor Fakulteta primenjenih 

umetnosti i dizajna. Od 1958. samostalno je izlagao u Jugoslaviji 

kao i Pragu, Brnu, Njujorku, Solingenu. Dobitnik je Zlatne medalje 

na Prvom međunarodnom bijenalu grafike u Buenos Airesu i Nagrade 

za grafiku na Prvom međunarodnom bijenalu likovnih umetnosti 

Azija-Evropa u Ankari.

2017 - Formacije takozvanih Sirijskih demokratskih 

snaga (SDF), koje podržavaju SAD, pod vođstvom lokalnih Kurda, 

preuzele su najveće naftno polje u Siriji - Omar. Tu zonu do 

tada je kontrolisala takozvana Islamska Država.

2019 - Svečanim ustoličenjem, na "Hrizantema tron", 

car Naruhito postao je i formalno 126 monarh Japana. Svečanu 

zakletvu pratili su uzvici "banzai" u značenju najboljih želja 

za dugotrajnu vladavinu. Po tradiciji, u sklopu svečanosti 

ustoličenja pomilovano je više od pola miliona osuđenika.