Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je četvrtak, 19. jun,  2025.

       1566 - Rođen je škotski kralj Džejms VI Stjuart, koji je kao Džejms I od 1603. do smrti 1625. prvi vladao i Škotskom i Engleskom i bio prvi Stjuart na engleskom prestolu. Posle abdikacije sa škotskog prestola majke Marije Stjuart, 1567. je, kada je imao samo godinu dana, proglašen kraljem Škotske i tu titulu je nosio do smrti.

       1623 - Rođen je Blez Paskal, francuski matematičar, 

fizičar, pisac, filozof, mistik, koji je postavio osnove računa

verovatnoće. Veoma mlad istakao se otkrićima iz geometrije i

fizike: u 16. godini objavio je raspravu o konusnim presecima, a u

18. dovršio konstruisanje matematičke mašine (aritmometar), koja

je obavljala četiri osnovne računske operacije. Prvi je

matematički tretirao problem verovatnoće u hazardnim igrama i s

francuskim matematičarom Pjerom Fermaom postavio je osnove računa

verovatnoće. Izumeo je i hidrauličnu presu i utvrdio da pritisak

vazduha opada s visinom i da se pomoću barometra može utvrditi

visina planina. Do 24. godine bavio se samo matematikom i fizikom, 

a potom je došao do zaključka da je njegova dotadašnja aktivnost

nebitna i posvetio se verskim temama, filozofiji pa i književnosti.

Povukao se u manastir Por-Roajal, u kom se nalazila grupa takozvanih

Jansenita. Zvanična Crkva je bila veoma isključiva prema Jansenitima 

pa je Paskal snosio posledice ovakvog izbora. Dela: "Pisma jednom 

provincijalcu" (antijezuitski tekst), "Misli" (kontemplativan tekst, 

duboko hrišćanski).

       1862 - Američki Kongres je zabranio ropstvo na teritoriji SAD.

      1873 - Rođen je srpski geolog Vladimir K. Petković, 

član Srpske kraljevske akademije, osnivač Državnog geološkog

instituta, profesor i rektor Beogradskog univerziteta, najbolji

poznavalac kredne formacije kod nas i tektonike istočne Srbije. 

Bio je upravnik Geološkog zavoda Beogradskog univerziteta i urednik

"Geoloških anala Balkanskog poluostrva". Napisao je oko 70 radova,

pretežno o stratigrafiji i tektonici Srbije. Dela: "Geologija istočne Srbije", "O tektonskom sklopu istočne Srbije", "Tercijer  u Skopskoj ravnici", "Tupižnica i njeno podnožje", "Golt u Srbiji", "O baremskom katu na Grebenu", "Aptski kat u istočnoj Srbiji".

       1885 - Rođen je kompozitor i dirigent Stevan Hristić,

član Srpske akademije nauka i umetnosti, obdareni polifoničar 

koji je osnovno nadahnuće crpeo iz narodnih motiva, jedan od 

osnivača Muzičke akademije u Beogradu, šef Beogradske filharmonije,

dirigent Narodnog pozorišta, direktor Opere i prvi predsednik

Saveza kompozitora Jugoslavije. Muzičko obrazovanje stekao je u

Beogradu, Rimu, Beču, Lajpcigu, Moskvi i Parizu. Dela: orkestarska

"Simfonijska fantazija", "Rapsodija", "Vranjanska svita", "Poema

zore", "Marš slobode", "Skice za klavir", muzička drama "Suton",

balet "Ohridska legenda", oratorijum "Vaskresenje", scenska muzika

za drame "Čučuk Stana", "Sunce", "Lazarevo vaskrsenje",

"Uobraženi bolesnik", "Hamlet", "Večiti mladoženja", "Bura",

horovi, solo pesme.

       1885 - Statua Slobode, francuski poklon Amerikancima, stigla je u Njujork iz Francuske.

       1886 - Rođen je srpski slikar Jovan Bijelić, član Srpske

kraljevske akademije, jedan od najznačajnijih srpskih (i jugoslovenskih) likovnih stvaralaca između dva svetska rata. Studirao je u Sarajevu, Krakovu, Parizu i Pragu. Scenograf (potom i šef slikarske radionice) Narodnog pozorišta u Beogradu, u kojem je

delao do smrti, postao je 1919. Slikao je portrete, pejzaže, mrtvu prirodu i kompozicije. Imao je privatnu školu iz koje je izašao niz slikara. Dela: "Portret devojke", "Kupačica", "Jajce", "Kći umetnikova", "Dvorište", "Ženski akt", "Sarajevo", "Portret starice".

       1892 - Rođen je Pavle Beljanski srpski pravnik i diplomata,

kolekcionar koji je sakupio najcelovitiju zbirku umetničkih dela

srpskog (i jugoslovenskog) slikarstva prve polovine 20.v. Školovao

se u Beogradu i Parizu. Kao diplomata Kraljevine Jugoslavije boravio

je u Stokholmu, Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu, Rimu. Isprva

zainteresovan za evropsku, najviše renesansnu umetnost, uviđa da

su mu vrhunska dela nedostupna, pa je sakupljačku strast usmerio ka

savremenoj umetnosti. Postupno, njegova zbirka slika, skulptura,

tapiserija i crteža prerasta u jedinstvenu kolekciju vrhunskih

umetničkih dela. Tragična pogibija sedmoro članova njegove

porodice prilikom bombardovanja 1944. dovela je Beljanskog do odluke

da dragocenu kolekciju zavešta srpskom narodu, time je on postao

jedan od njegovih najvećih darodavaca. Spomen-zbirka Pavla

Beljanskog nalazi se Novom Sadu i otvorena je za javnost od oktobra

1961.

       1897 - Umro je engleski kapetan Čarls Kaningem Bojkot,

protiv kojeg je 1880, dok je upravljao jednim engleskim

lendlordstvom u Irskoj, primenjen nenasilni otpor odbijanjem

saradnje. Takav vid otpora je kasnije nazvan po njegovom

prezimenu - bojkot.

       1906 - Rođen je britanski fiziolog i biohemičar ruskog

porekla Ernst Boris Čejn, koji je s Aleksandrom Flemingom i

Hauardom Volterom Florijem 1945. podelio Nobelovu nagradu za

medicinu. Istraživao je enzime, insulin i antibiotike (penicilin).

       1908 - U luku Santos uplovio je brod "Kasato Maru" sa 168

japanskih porodica, čime je počela imigracija Japanaca u Brazil.

       1921 - Rođen je francuski filmski i pozorišni glumac Luj

Žandr, poznat kao Luj Žurdan, koji je zapaženije uloge ostvario

u američkim filmovima nego u francuskim. Filmovi: "Slučaj Paradin",

"Pismo nepoznate", "Žiži", "Madam Bovari", "Tri novčića u

fontani".

       1937 - Umro je škotski pisac Džejms Metju Beri,

"otac"Petra Pana. Pisao je uglavnom drame i pripovetke. Dela: "Petar

Pan", "Divni Krajton", "Gospodska ulica".

       1944 - Posle žestokih borbi protiv japanskih snaga,

američke trupe su osvojile strateški važno ostrvo Sajpan u

zapadnom Pacifiku, na kom je Japan izgradio jednu od tada najvećih

vojno-pomorskih baza uključujući i nekoliko aerodroma.

       1947 - Rođen je indijski pisac Salman Ruždi, kojem je

iranski verski vođa ajatolah Ruholah Homeini izrekao fatvu sa

smrtnom presudom, zbog izvrgavanja ruglu Islama u romanu

"Satanski stihovi". Ostala dela: romani "Deca ponoći", "Istok,

zapad", "Harun i more priča", "Mavrov poslednji uzdah".

       1953 - U američkom zatvoru "Sing-Sing" izvršena je smrtna

kazna na električnoj stolici nad Džulijusom Rozenbergom i njegovom

suprugom Etel. Optuženi su da su Sovjetskom Savezu odavali

nuklearne tajne. Uprkos brojnim apelima sa svih strana sveta da im

budu pošteđeni životi, smrtna kazna je izvršena. Njih dvoje su

prvi bračni par pogubljen u SAD. Naknadni nalazi u ruskim arhivima 

potvrđuju da je optužba protiv njih nije bila neosnovana.

       1961 - Velika Britanija je dala nezavisnost šeikatu Kuvajt

u Persijskom zalivu, koji je bio pod njenim protektoratom od 1899.

       1965 - Alžirskog predsednika Ahmeda Ben Belu vojnim udarom

bez prolivanja krvi zbacio je ministar odbrane general Huari

Bumedijen, koji se idućeg meseca proglasio predsednikom Alžira.

       1970 - Sovjetski vasionski brod "Sojuz-9" vratio se na

Zemlju, postigavši novi rekord u dužini boravka u kosmosu od 

17 dana, 16 časova i 59 minuta.

       1987 - U eksploziji koju su u garaži jedne robne kuće 

u Barseloni postavili teroristi separatističke baskijske

organizacije ETA, poginulo je 12 i ranjeno više od 30 osoba.

       1988 - Ispred jedne prodavnice u indijskom gradu Kurukšetra

poginulo je 15 lica u eksploziji bombe koju su postavili Siki

teroristi.

       1992 - U bolnici u Banja Luci je umrla 12. beba zbog

nestašice kiseonika, pošto SAD i druge zapadne zemlje nisu

dozvoljavale dostavu humanitarne pomoći vazdušnim putem zapadnom

delu Republike Srpske tokom borbi srpskih jedinica s muslimanskim 

i hrvatskim snagama za koridor kod Brčkog. Prva od 12 beba u Banja

Luci je zbog ovakvog drastičnog kršenja ljudskih prava umrla 22.

maja 1992.

       1993 - Umro je engleski pisac Vilijam Golding, dobitnik

Nobelove nagrade za književnost 1983. Bio je preokupiran temom 

zla i iskonskog greha, često alegoričan i katkad teško razumljiv. 

Dela: romani "Gospodar muva", "Naslednici", "Hridine dvojice mrtvih", 

"Beg škorpija", "Slobodan pad", "Toranj katedrale", "Piramida", 

"Vidljiva tmina", "Obredi plovidbe", eseji "Vrele kapije", "Pokretni 

cilj". 

1994 - Preminuo je Pavle Bogatinčević, srpski glumac. 

Školu glume, kao prethodno gimnaziju, okončao je u rodnom Beogradu. 

Godine 1923, postaje član Narodnog pozorišta u Beogradu. U vreme 

Kraljevine SHS/Jugoslavije radio je u teatrima Niša, Skoplja, 

Novog Sada, Sarajeva. Konačno od 1936, nastanjen je i radi u Beogradu. 

Zapažen je ulogama zavodljivih mladih ljudi a takođe kao komičar, 

da bi u poznijim godinama igrao karakterne uloge. Lično gospodstven, 

decentan, važio je pomalo za arbitra elegancije u teatarskim 

krugovima međuratnog Beograda. Ostvario je brojne uloge, u teatru 

i na filmu. Igrao je i u osmoj deceniji. Upamćen je po ulogama Pube, 

u Krležinim Glembajevima, udvarača Ninkovića u Nušićevoj 

Gospođi Ministarki, barona Lenbaha u Krležinoj Agoniji ili ministra 

Jovića u Povratku otpisanih.

       1995 - Čečenski islamski teroristi su posle šest dana

oslobodili 1.500 talaca, građana i pacijenata, među kojima

mnoštvo dece i žena. U akciji terorista koje je predvodio Šamilj

Basajev, okončanoj pregovorima s ruskim premijerom Viktorom

Černomirdinom, posle kojih su taoci oslobođeni a teroristima

omogućeno da se vrate u Čečeniju, poginulo je više od 120

lica.

       1997 - Vilijam Hejg je postao najmlađi vođa britanske

Konzervativne partije nakon 200 godina.

       2005 - Najmanje 20 osoba je poginulo i isto toliko je

ranjeno u napadu bombaša samoubice u restoranu u blizini Zelene

zone u Bagdadu.

       2007 - Najmanje 87 osoba je poginulo, a 224 su povređene 

u eksploziji kamiona bombe u centru Bagdada. Eksplozija

se dogodila u blizini šiitske džamije Hilani, u trgovačkoj

četvrti Sinak, a vozilo je bilo parkirano na gradilištu u  blizini

džamije.

       2008 - Britanija je zvanično ratifikovala Lisabonski

ugovor, pošto je kraljica Elizabeta II dala pristanak za Zakon,

kojim se ovaj Ugovor odobrava. Tim činom Britanija je postala 19.

zemlja EU koja je ratifikovala Lisabonski ugovor, i prva država

koja je to učinila pošto su Irci na referendumu odbacili taj

dokument.

       2013 - Umro Džejms Gandolfini, američki glumac poznat

po ulozi u legendarnoj krimi seriji "Porodica Soprano". Rođen je 

1961. u Nju Džersiju. Nakon diplomiranja na smeru za komunikologiju 

na Ratgers Univerzitetu 1982. radio je kao vozač kamiona, i u 

noćnim klubovima, pre nego što se sa 25 godina zainteresovao 

za glumu. Filmsku karijeru je započeo 1987. malom ulogom u 

niskobudžetnoj horor komediji. U narednom periodu, stekao je 

reputaciju glumca za uloge gangstera, igrajući čvrste, 

ali šarmantne momke u filmovima kao što su "Prava romansa" 

(1993) i "Porotnik" (1996).        

2014 - Preminuo je Mihailo Miša Blam, džez muzičar 

i kompozitor, kontrabasista, profesor i istoričar srpskog džeza. 

Rođen je u Beogradu, u porodici u kojoj je bilo više generacija 

muzičara. Njegov otac Rafael osnivač je orkestra "Studentski Micky 

Jaž" (1927), za koji se veruje da je bio prvi džez orkestar u 

Srbiji. Osim višedecenijske međunarodne karijere muzičara, bio 

je predani istraživač prošlosti džez muzike u Srba kao i 

osnivač muzeja džeza. Nastupao je s više od 30 velikana džeza 

iz sveta, ali i brojnim orkestrima poput Berlinskog radio-orkestra 

Herberta fon Karajana. Autor je knjige: "Jaž u Srbiji 1927-1944".

  2014 - Na presto Španije stupio je novi kralj Felipe VI 

Burbonski, pošto je njegov otac Huan Karlos prethodno abdicirao.

2020 - Umro je Ijan Holm, britanski glumac. Iako je u Britaniji 

decenijama bio poznat po klasičnim teatarskim ulogama, u sastavu Šekspir 

kompanije, za šta je nagrađivan najprestižnijim priznanjima, globalnu 

popularnost stekao je filmskim ulogom Bilbo Baginsa u trilogiji Gospodar 

prstenova, i potom kao Vito Kornelijus u fimu Peti element.

2024 - Predsednik Rusije Vladimir Putin i severnokorejski lider 

Kim Džong Un potpisali su u Pjongjangu Sveobuhvatni sporazum o strateškom 

partnerstvu dve zemlje.