Da se nikada ne zaborave: Jovan Sterija Popović

 Jovan Sterija Popović bio je srpski književnik, pisac, komediograf, veoma važna ličnost u istoriji srpske kulture, a smatra se i osnivačem srpske drame.

Detinjstvo i obrazovanje

Rođen je u Vršcu, 13. januara 1806. godine, u trgovačkoj porodici. Iako nije zabeležio mnogo o životu svojih roditelja, poznato je da je njegov otac došljak, ali nije poznato odakle je došao. Kuća u kojoj je Sterija odrastao nalazi se u Vršcu, na početku Pijace vršačke, veoma blizu Saborne – Velike crkve.

U ranom detinjstvu bio je veoma slabog zdravlja, zbog čega se retko družio sa svojim vršnjacima. Najčešće je dane provodio sa svojom majkom, koja je iznenada i prerano umrla. Nakon njene smrti Sterija je morao da se bori sa ocem kako bi se dalje školovao.

Svoje obrazovanje osnovno i srednje započeo je u Vršcu, a školovao se i u Temišvaru i Pešti, da bi studije prava završio u Kežmaroku.

U periodu kada je osnovnu školu pohađao u Pešti, Sterija je posetio nemačko pozorište u kom su se igrala klasična pozorišna dela sa prvom glumačkom postavom iz Mađarske. Posebno su mu se dopali pozorišni komadi komičnog sadržaja, koji su se sastojali od tipova ličnosti koji su mu već tada bili poznati, a koji su bili deo bidermajerskog građanstva.

Dok se školovao u Pešti, gde je pohađao i srednju školu, najviše se družio sa svojim sugrađanima iz Vršca – Đorđem Stankovićem (jednim od osnivača Marice srpske) i Julijanom Vijatović-Radivojević (ćerkom vršačkog senatora koja je bila spisateljica).

Posao i zalaganje

S obzirom na to da se školovao za advokata – jedno vreme se time i bavio u svom rodnom mestu. Advokatsku karijeru u Vršcu prekinuo je poziv u Kragujevac na radno mesto profesora na Liceju, što je Sterija veoma rado prijvatio.

Nakon profesorskog staža, 1842. godine postao je načelnik Ministarstva prosvete, a na ovoj poziciji ostao je narednih osam godina. U ovom periodu bio je veoma aktivan i zalagao se otvaranje mnogih kulturnih institucija i pokretanje mnogih kulturnih akcija.

Kao načelnik Ministarstva prosvete organizovao je nastavu svih srednjih škola, a bio je i jedan od osnivača Učenog srpskog društva. Pored toga, pokrenuo je inicijativu za osnivanje Akademije nauka, Narodne biblioteke, a 10. maja 1844. godine osnovao je najstariju muzejsku ustanovu u Srbiji – “Muzeum serbski”, odnosno Narodni muzej u Beogradu.

Tragedija koju je napisao Jovan Sterija Popović, pod nazivom “Smrt Stefana Dečanskog”, bilo je prvo delo koje je izvedenu u prvom beogradskom teatru (pozorište na Đumruku) koji je Sterija i osnovao 1841. godine.

Školski zakon – “Ustrojenje javnog učilišnog nastavlenija” kao načelnik Ministarstva prosvete doneo je 1844. godine, čime je po prvi put u Srbiji gimnastika postala predmet u školi od I do VI razreda gimnazije, ali ipak nije bio obavezan za sve đake.

Osim zakona vezanog za školstvo, Sterija je zaslužan i za donošenje zakona o zaštiti spomenika kulture, zahvaljujući kom su i danas očuvana mnoga kulturna nasleđa Srbije.

Književni rad

Jovan Sterija Popović je sa pisanjem počeo još u ranoj mladosti. U početku je pisao poeziju i stihove u slavu grčkih narodnih junaka i ustanika, međutim, sve to je bio nevešt pokušaj da napiše nešto zaista dobro.

Nešto kasnije na njega i njegovo stvaralaštvo počinje da utiče Milovan Vidaković, po uzro na koga piše svoj prvi roman, pod nazivom “Boj na Kosovu ili Milan Toplica i Zoraida”. Iako je ovo delo bilo loša prerada jednog romana francuskog pisca Florijana iz 18. veka, bilo je veoma značajno je predstavljalo pokušaj da se tuđa građa prenese u okvir srpske prošlosti, što je radio i Milovan Vidaković, na kog se ugledao u tom periodu.

Roman “Boj na Kosovu ili Milan Toplica i Zoraida” bio je pun različitih nelogičnosti i nedostataka, ali je zahvaljujući njemu uspeo kasnije da uspešnije napiše naredno delo – saritični spis “Roman bez romana”, kojim je ismevao način na koji je i sam ranije pisao, a veoma oštro je kritikovao dela Milovana Vidakovića i njegovih sledbenika, iako je i sam bio jedan od njih.

Njegov književni rad i shvatanje postali su realističniji, što se pojačavalo vremenom i svakim novim napisanim delom.

Sterija predstavlja pre svega dramskog pisca, a prvi je kod nas koij je ovom književnom rodu dodao nove i bolje detalje. Iako su i pre njega neki naši pisci radili na istorijskoj drami ili drami savremenog života – niko pre njega u tome nije zapravo imao uspeha, bar ne na način na koji je u tome uspeo Sterija.

Svoj posao je shvatao ozbiljno i radio je veoma vredno istovremeno i na svojim dramama, ali i na komedijama koje je pisao. Aktivno je radio i u pozorištu, trudeći se da njegova dela budu što bolje prikazana na sceni.

Prvi dramski pokušaji i uspeh

U početku je veoma nevešto pokušavao da dramski prikaže književna dela – najčešće narodne pesme, među kojima su “Nevinost” ili “Svetislav i Mileva”, “Miloš Obilić” i “Nahod Simeon”. Njegova prva dela koja je su bila prikazana u pozorištu nisu imala previše književne vrednosti, ali su bile po ukusu publike koja je u to vreme bila veoma rodoljubiva.

Među njegovim prvim istorijskim dramama nalaze se: “Smrt Stefana Dečanskog”, “Vladislav”, “Skenderbeg”, “Lahan”; pozorišni komad “Ajduci” – koji je bio veoma popularan u to vreme, a koji je inspirisan narodnom pesmom.

Kraj života

Nakon veoma aktivnog dela života, kada je kao načelnik Ministarstva prosvete doprineo stvaranju mnogih kulturnih institucija, a istovremeno stvarajući dela koja će kasnije predstavljati neka od najznačajnijih u srpskoj knjiženosti, Jovan Sterija Popović se povukao od javnosti.

Zbog različitih nesuglasica u političkom svetu i razočarenja u društvo i ljude, Sterija je pred kraj svog života svoj pesimizam pretočio u zbirku stihova “Davorje” – 1854. godine. Cela zbirka štampana je starim crkvenim pismom, a stihovi koji su se našli unutra predstavljali su bolnu, pesmističnu liriku satkanu od intimne filozofije o bolu, stradanju i smrti.

Jovan Sterija Popoviće preminuo je u Vršcu, 10. marta 1856. godine, sa samo 50 godina.

Značajna pozorišna ličnost

Iako predstavlja osnivača srpske drame, Sterijina uloga komediografa je još značajnija za istoriju pozorišta kod nas. Upravo je na ovaj način, stvarajući komična dela realizma ispoljio svoj književni talenat u potpunosti.

Komedije koje je napisao su: “Laža i paralaža”, “Tvrdica”, “Pokondirena tikva”, “Zla žena”, “Ženidba i udadba”, “Kir Janja”, “Rodoljupci”, “Beograd nekad i sad”.

Sterijino pozorje i nagrada

Od 1956. godine u Novom Sadu se održava festival “Sterijino pozorje” na kome učestvuju pozorišta kako iz Srbije, tako i iz inostranstva, a igraju se dela jugoslovenskih pisaca. Festival u čast Jovana Sterije Popovića predstavlja najznačajniju pozorišnu manifestaciju u Srbiji.

Na festivalu “Sterijino pozorje” dodeljuju se i nagrade za najbolja dostignuća u pozorištu. Tako se dodeljuju nagrade za najbolju predstavu, za najbolji tekst savremene drame, za režiju, za glumačko ostvarenje, za scenografiju, za kostim, za scensku muziku, za najboljeg mladog glumca i mladu glumicu, kao i specijalna Sterijina nagrada.