Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je četvrtak, 12. septembar, 2024. 

 1494 - Rođen je francuski kralj Fransoa I, koji je

Bolonjskim konkordatom 1516. osigurao prevlast krune nad crkvenom

organizacijom u Francuskoj (rimokatoličke crkve). Tokom vladavine 

od 1515. do smrti 1547. pokušavao je da postane rimsko-nemački car,

što je 1519. uspeo njegov ljuti rival Karlo V (Habzburg) protiv

kojeg je potom vodio četiri rata. U bici kod Pavije zarobljen je

1525. ali je uspeo da se izbavi i 1536. uspostavio je savez sa

Turskom uperen protiv Habzburga. Fransoa I bitno je uticao na 

uzlet francuske umetnosti i nauke.

        1683 - Vojska poljskog kralja Jana III Sobjeskog potukla je

Turke i razbila drugu opsadu Beča. U ratu nastavljenom do 1699.

austrijska vojska je, koristeći pobune na Balkanu, prodrla do

Skoplja, Prizrena i Peći i spalila Sarajevo. Mirom u Sremskim

Karlovcima Beč je zauzeo Ugarsku (osim Banata i jugoistočnog dela

Srema), Erdelj, Slavoniju. Povlačenje austrijskih trupa pokrenuće

i Veliku seobu Srba sa prostora Stare Srbije (danas Kosovo i

Metohija).

        1801 - Ruski car Aleksandar I ukinuo je gruzijsko

kraljevstvo i priključio ga Rusiji. Istočna gruzijska kraljevina,

stvorena četiri decenije ranije, posle oslobođenja od Persijanaca,

prihvatila je ruski protektorat 1783. Rusija je 1810. anektirala i

zapadnu Gruziju, do tada pod vlašću Turske.

        1848 - Švajcarska je usvojila novi ustav kojim je postala

federalna unija s jakom centralnom vlašću, iako i dalje zvanično 

konfederacija.

        1852 - Rođen je srpski pisac Simo Matavulj, član Srpske

kraljevske akademije, jedan od najistaknutijih predstavnika srpskog

realizma. Pisao je bogatim i sočnim jezikom pripovetke iz života

rodne Dalmacije kao i Beograda u kojem je docnije živeo. Imao je

veliki dar posmatranja kao i sposobnost živopisnog slikanja i ljudi

i njihovog okruženja. Prevodio je francuske pisce Mopasana, Zolu, 

Molijera. Dela: romani "Bakonja fra Brne", "Uskok", zbirke

pripovedaka  "Iz primorskog života", "S mora i planine",

"Beogradske priče".

        1874 - Umro je francuski političar i istoričar Fransoa

Pjer Gijom Gizo, šef diplomatije od 1840. do 1847. i predsednik

vlade od 1847. do 1848. Počeo je kao liberal, ali je kasnije

zastupao konzervativna načela. Oboren je sa vlasti u Februarskoj

revoluciji 1848. zajedno s kraljem Lujem Filipom. Dela: "Istorija

engleske revolucije", "Istorija civilizacije u Francuskoj".

        1876 - Rođen je srpski političar, pozorišni i književni

kritičar Milan Grol, dugogodišnji dramaturg i upravnik Narodnog

pozorišta u Beogradu, od 1940. šef Demokratske stranke (posle

smrti Ljube Davidovića). Kao blizak saradnik najuglednijeg srpskog

književnog kritičara Jovana Skerlića objavio je mnoštvo

književnih i pozorišnih kritika u "Srpskom književnom glasniku".

U Drugom svetskom ratu bio je ministar u emigrantskoj vladi u

Londonu. U zemlju se vratio 1945. i nakratko je bio potpredsednik

vlade. Dela: članci i eseji "Pozorišne kritike", "Iz pozorišta 

predratne Srbije", "Londonski dnevnik", "Dnevni zapisi", "Kroz dve 

decenije Jugoslavije", "Iskušenja demokratije".

        1878 - Egipatski obelisk poznat kao "Kleopatrina igla",

napravljen od mermera iz Asuana oko 1475. pre nove ere, postavljen

je u Londonu. U prestonicama negdašnjih kolonijalnih metropola, 

Londonu, Parizu, Berlinu ili Rimu nalaze se brojni spomenici kulture 

vanevropskih zemalja, negdašnjih kolonija.

        1888 - Rođen je francuski pevač i glumac Moris Ševalije,

zaštitni znak francuske muzičke komedije, koji je plenio šarmom i

neusiljenošću pevačkog i glumačkog manira. Najzapaženije uloge

je ostvario u filmskim muzičkim komedijama. Napisao je

autobiografiju "Moj put i moje pesme". Filmovi: "Ljubavna parada",

"Nasmejani poručnik", "Vesela udovica", "Ćutanje je zlato", "Imao

sam sedam kćeri", "Život za karijeru", "Žiži", "Fani", "Ljubav

popodne".

        1897 - Rođena je francuski nuklearni fizičar i hemičar

Irena Kiri, kćerka nobelovaca Pjera i Marije Kiri, koja je sa

suprugom Žanom Frederikom Žolio 1935. podelila Nobelovu nagradu za hemiju. Prvi su stvorili veštačke radioaktivne supstance: nuklide

fosfora, azota, silicijuma. Eksperimentalno su dokazali da se

svetlost može preobratiti u čestice. Sa srpskim fizičarem Pavlom 

Savićem 1937. i 1938. otkrila je izotope poznatih elemenata 

bombardovanjem urana neutronima. 

        1910 - Za prvu ženu policijskog oficira u svetu, u Los

Anđelesu je postavljena Alisa Stebins Vels.

        1913 - Rođen je američki atletičar afroameričkog

porekla Džesi Ovens, jedan od najvećih sportista 20. veka, koji je

osvojio četiri zlatne medalje na Olimpijskim igrama u Berlinu 1936.

        1916 - Na Kajmakčalanu je u Prvom svetskom ratu otpočela

ofanziva srpske vojske protiv Bugara i Nemaca. U ogorčenim borbama vrh planine Nidže više puta je prelazio iz ruke u ruku, da bi

Drinska divizija, ojačana pukovima Dunavske divizije, u strahovitom

naletu konačno ovladala Kajmakčlanom 3. oktobra 1916. što je bila

prva pobeda srpske vojske posle tragičnog povlačenja do obala

Jonskog i Jadranskog mora. Na žalost broj srpskih žrtava bio je

ogroman. Spomenik koji je kralj Aleksandar Karađorđević podigao

na tom mestu, razorili su delimično bugarski okupatori 1941. 

U okviru kompleksa pohranjeno je i srce velikog prijatelja srpskog 

naroda Arčibalda Rajsa, u skladu s njegovom testamentarnom željom. 

        1919 - Italijanska armija sastavljena od dobrovoljaca pod

komandom pisca Gabrijela D'Anuncija zauzela je grad Fiume (danas

Rijeka).

        1921 - Rođen je poljski pisac Stanislav Lem, najpoznatiji

poljski autor naučne fantastike. Lem je bio poznat po knjigama

"Solaris", "Nepobediv", "Summa tećnologiae" koje su prevedene i na

srpski. Rođen je 1921. godine u Lavovu (tada Poljska, danas

Ukrajina) a već njegov prvi rad "Čovek sa Marsa" iz 1946. ga je

proslavio širom sveta. Lem je 1939. započeo studije medicine, ali

ga je prekinuo Drugi svetski rat tokom kojeg je radio kao

automehaničar. Od 1950. ima status slobodnog književnika. Njegova

dela prevedena su na brojne jezike, a u svetu je prodato preko osam

miliona njegovih knjiga. Sem naučne fantastike, pisao je i bajke,

pesme, pripovetke, eseje i filozofske rasprave.

        1943 - Nemački komandosi (Oto Skorceni) su u Drugom

svetskom ratu, na osnovu naredbe Adolfa Hitlera, oteli svrgnutog

italijanskog fašističkog lidera Benita Musolinija, zatvorenika

nove vlade Italije. Nemci su ubrzo postavili Musolinija na čelo

takozvane Italijanske socijalne republike (Republika di Salo).

        1944 - Prve američke jedinice su stupile na tlo Nemačke u

Drugom svetskom ratu.

        1968 - Albanija je saopštila da napušta Varšavski pakt.

Što je bila posledica činjenice da se Sovjetski Savez ogradio od

tradicija staljinizma.

        1970 - Palestinski otmičari digli su u Jordanu u vazduh

tri aviona oteta šest dana ranije posle poletanja iz Njujorka ka

Evropi. Prethodno su oslobodili putnike u zamenu za palestinske

zatvorenike, uključujući otmičara četvrtog aviona Lejlu Kaled,

uhapšenu 6. septembra 1970. po sletanju u London.

        1974 - U Etiopiji je komunistička vojna hunta zbacila sa

vlasti cara (negus) Haila I Selasija, koji je vladao od 1928, kad je

posle smrti Menelika II imenovan za regenta i kralja. Za cara je

krunisan 1930. iz zemlje je izbegao 1936, godinu dana posle agresije

Italije, a vlast je povratio 1941. Godinu dana posle zbacivanja

zadavljen je u zatočeništvu, a vojna hunta je izdala lažno

saopštenje o prirodnoj smrti bivšeg monarha. Što je bila

posledica činjenice da je ubijeni vladar bio popularan kao simbol

uspešne borbe za slobodu. Iza državnog udara stajala je

istočnonemačka tajna policija ŠTAZI.

        1977 - Južnoafrička policija ubila je u zatvoru crnačkog

lidera Stiva Bikoa.

        1980 - U udaru bez prolivanja krvi, u Turskoj je načelnik

Generalštaba general Kenan Evren oborio vladu Sulejmana Demirela i

raspustio skupštinu.

        1992 - U Limi je uhvaćen osnivač peruanskog maoističkog

gerilskog pokreta "Svetli put" Abimael Gusman, odgovoran za niz

brutalnih akcija s brojnim žrtvama.

        1992 - Umro je američki filmski glumac Entoni Perkins,

koji se specijalizovao za uloge senzitivnih, smetenih i nervoznih

ličnosti. Filmovi: "Psiho", "Prijateljsko ubeđivanje" (Oskar),

"Proces", "Fedra", "Volite li Bramsa?", "Kvaka 22", "Sudija za

vešanje", "Ubistvo u Orijent ekspresu", "Crna rupa".

        1994 - Snage NATO i njihovi bivši rivali iz Varšavskog

pakta održali su u Poljskoj prve zajedničke vojne vežbe.

        1998 - U atentatu u Tirani ispred središta opozicione

Demokratske partije ubijen je jedan od njenih vođa Azem Hajdari.

        1999 - Umro je Predrag Milojević, srpski novinar,

književnik, prevodilac, jedna od najvažnijih ličnosti srpskog

novinarsta uopšte. Rođen je u Beogradu u porodici državnog

činovnika. Apsolvirao je Filozofski fakultet u Beogradu 1923.

Počeo je da objavljuje 1921. a u međuratnom periodu je novinar

lista "Politika" i dopisnik iz Berlina i kasnije Londona. Izvesno

vreme nakon Drugog svetskog rata objavljivao je pod pseudonimom

pošto je tokom okupacije bio urednik lista Nedićeve vlade "Novo

vreme". Vremenom, ponovo postaje saradnik "Politike" a potom i

spoljnopolitički komentator. Objavio je veliki broj reportaža,

intervjua, komentara, analiza, pa i intervjue s Čerčilom,

Hitlerom, Musolinijem.

        2003 - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija ukinuo je

sankcije protiv Libije pošto su vlasti u Tripoliju preuzele

odgovornost za eksploziju podmetnute bombe u avion "Pan Amerikena" iznad škotskog mesta Lokerbi 1988. Libija je pristala da plati ukupno 2,7 milijarde dolara odštete porodicama 270 žrtava.

        2006 - Najmanje 51 osoba je poginula, a više od 230 je

povređeno u stampedu koji je nastao na stadionu u jemenskom gradu

Ibu, gde je predsednik Ali Abdulah Saleh držao predizborni miting.

        2009 - Umro je francuski fotograf Vili Ronis, 

poznat po svojim crno belim fotografijama svakodnevnog života

parižana. Ronis, jedan od velikana fotografije XX veka,  

započeo je karijeru 30-ih. Smatran je "socijalnim" fotografom, 

zbog tematike koja mu je bila najdraža. Francuska javnost 

prozvala ga je "pesnikom koji je slavio jednostavnu radost 

življenja".

        2009 - Umro je Norman Borlaug, američki stručnjak 

za patologiju biljaka i nobelovac. Borlaug je bio pokretač 

takozvane "zelene revolucije" razvojem novih vrsta žitarica 

otpornih na bolesti čime je drastično povećan prinos, pa je 

umnogome smanjena glad u siromašnim zemljama. Godine 1970. dobio je Nobelovu nagradu za mir a 2007. zlatnu medalju američkog 

Kongresa, što je najviše civilno odlikovanje u SAD.

2010 - Preminuo je Klod Šabrol, francuski režiser 

i jedan od utemeljivača "novog pokreta". Šabrol je najpoznatiji 

po trilerima, 1960-ih i 1970-ih, poput "Neverne žene" i "Mesara". 

Pojavio se 1958. filmom "Lepi Serž" i od tada je prosečno snimao 

jedan film godišnje. Tokom 60 godina duge karijere snimio je više 

od 70 filmova, među kojima je poslednji "Belami" iz 2009. godine.

2013 - Sonda "Vojadžer 1" prešla je novu granicu 

i postala je prva svemirska letelica koja je napustila naš solarni 

sistem, saopštila je američka Agencija za svemirska istraživanja 

(NASA). Brojni naučnici ukazivali su da kriterijumi za određivanje

granice solarnog sistema nisu jasni. Vojadžer je lansiran 5. 

septembra 1977. godine, i na njemu se nalazi zlatna ploča s 

pozdravom na 55 jezika, među kojima je i srpski.

2013 - Island je i formalno prekinuo pregovore o 

pridruživanju Evropskoj uniji, na šta je EU odgovorila obustavom, 

i inače simbolične, isplate pomoći iz predpristupnih fondova. 

Odluka Islanda o povlačenju kandidature za članstvo u EU najavljena

je odmah po dolasku, maja 2013. na vlast "Partije progresa" umereno 

desnih evroskeptika.

2014 - Svetska zdravstvena organizacija saopštila je da 

je u Zapadnoj Africi od virusa ebole, do tada, umrlo više od 2.400 

osoba, od ukupno registrovana 4.784 slučaja, uz napomenu da je 

taj broj verovatno bitno veći. 

2018 - NASA je lansirala, odnosno testirala, novi toplotni 

štit, za koji se veruje da otvara mogućnost odlaska ljudi na Mars. 

Novom tehnologijom nazvanom ADEPT, omogućuje se zaštita većih 

tereta prilikom ulaska u Zemljinu atmosferu

2020 - Izrael i Bahrein objavili su uspostavu diplomatskih 

odnosa, čime je Bahrein postao druga zemlja Persijskog zaliva, 

posle Ujedinjenih Arapskih Emirata, koja je normalizovala odnose 

s Izraelom.