Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je subota, 20. jul,  2024. 

 1304 - Rođen je italijanski pisac Frančesko Petrarka,

najznačajniji prethodnik renesanse. U francuskom gradu Avinjon, gde

je dugo živeo, sreo je lepu Lauru kojoj je posvetio zbornik od 366

soneta, kancona i madrigala, poznat kao "Kanconijer". U tom intimnom

dnevniku pesnički je oblikovao svoja najtananija osećanja. Snažno

je uticao na italijansku i svetsku književnost, uključujući

dubrovačku književnost 15. i 16. veka. Bavio se i istorijom i

filozofijom i iz tog opusa se ističe ep "Afrika" u kojem je opisao

Drugi punski rat.

        1402 - Tamerlan, kan Samarkanda koji je vremenom uspeo da

stvori ogromno carstvo, je do nogu u bici kod Angore (sadašnja

Ankara) potukao vojsku turskog sultana Bajazita I. Turski vladar

koji je tada zatočen, umro je 1403. u mongolskom ropstvu,

poludevši prethodno, pošto ga je Tamerlan  držao u kavezu kako bi

ga pokazivao kao trofej. Kao vazal u okviru Bajazitovih trupa

učestvovao je i Stefan Lazarević (kasniji despot) sa srpskim

odredom. Interesantno je da je Tamerlan posekao zarobljenike, ali ne

i Srbe. Zadivljen njihovim junaštvom, posle perioda zatočeništva 

u Samarkandu pustio ih je nazad u Srbiju. Sačuvan je persijski 

dokument sa preciznim spiskom njihovih imena, bilo ih je iz raznih 

krajeva koje su nastanjivali Srbi, od danasnje Makedonije ili Skadra 

do Podunavlja.

        1785 - Rođen je turski sultan Mahmud II, koji je tokom

vladavine od 1808. do smrti 1839. sproveo niz reformi u nastojanju

da centralizuje i modernizuje ustrojstvo Turske. Godine 1826. ukinuo 

je janičare. Brutalno je gušio srpske, grčke i rumunske pokrete 

za nacionalno oslobođenje, ali nije uspeo da suzbije težnje Srba, 

Grka i Rumuna da stvore nezavisne države. Posle Tursko-ruskog rata 

od 1806. do 1812. Bukureštanskim mirom je amnestirao učesnike 

Prvog srpskog ustanka i obećao Srbiji izvesnu autonomiju, što je 

pokušao da izigra. Posle novog Tursko-ruskog rata (od 1828. do 

1829.) morao je Jedrenskim mirom da prizna autonomiju Srbiji, 

Vlaškoj i Moldaviji a Grčkoj potpunu nezavisnost.

        1847 - Rođen je nemački slikar i grafičar Maks Liberman,

najznačajniji predstavnik nemačkog impresionizma. U početku je

realistički obrađivao sentimentalne žanr-scene, a kasnije se

priklonio nazorima francuskih impresionista, što je posebno

uočljivo u slikama pejzaža.

        1866 - Italijanska flota je u Austrijsko-pruskom ratu, u

koji je Rim ušao na strani Berlina kako bi oslobodio Veneciju i

zagospodario Jadranskim morem, teško poražena u bici kod ostrva

Vis od brojčano slabijih austrijskih pomorskih snaga, izgubivši

pritom više od 1.100 ljudi. Bitka kod Visa je jedina pobeda

austrijske odnosno austrougarske flote u 19. i 20. veku.

        1903 - Umro je papa Lav XIII. Tokom pontifikata koji je

trajao od 1878. svesrdno je podupirao Katoličku akciju, specifičan

duhovno intelektualni pokret, koji je ubrzo prerastao  u političku

snagu značajne težine i ostavio je veliki trag u idejama

političke desnice. Upamćen je i po nastojanju da rimokatolička

crkva otvorenije prilazi novim naučnim dostignućima.

        1917 - Srpska vlada čiji je prvi ministar tada bio Nikola

Pašić i Jugoslavenski odbor hrvatskog političara Ante Trumbića 

potpisali su na grčkom ostrvu Krf "Krfsku deklaraciju",

kojom su južnoslovenski narodi u Austro-Ugarskoj zatražili

ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom u zajedničku državu pod nazivom

Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca s dinastijom Karađorđević na

čelu.

        1919 - Počeo je dvodnevni generalni štrajk radnika na

teritori Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u znak solidarnosti 

s revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i Mađarskoj, kojim je vlada

prisiljena da odustane od učešća u oružanoj intervenciji radi

gušenja revolucije Bele Kuna u Mađarskoj. U stvarnosti vlada

Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca nije ni imala nameru da se meša

u situaciju u susednoj Mađarskoj, tako da joj je ovaj štrajk

poslužio kao prigodan izgovor pred vladama Britanije i Francuske

koje su insistirale na intervenciji.

        1919 - Rođen je je Ser Edmund Persival Hilari,

novozelandski alpinista i istraživač, prvi osvajač Mont Everesta.

Najviši vrh sveta (8.848 metara) osvojio je 29. maja 1953. kao

član britanske ekspedicije, zajedno sa Tenzingom Norgajem,

pripadnikom nepalskog naroda Šerpa. Avanturističkog duha, Hilari

je 1958. predvodio i ekspediciju koja je, pola veka posle legendarne

trke između Amundsena i Skota, stigla na Južni pol, a 1977.

istraživao je indijsku reku Gang od ušća do izvora. S astronautom

Nilom Armstrongom, prvim čovekom koji je stupio na Mesec, Hilari je

1985. godine bio i na Severnom polu. Osim Mont Everesta, između

1956. i 1965. osvojio je još deset himalajskih vrhova. Od 1985. do

1989. obavljao je dužnost novozelandskog ambasadora u Indiji.

1921 - Rođen je Trajan Stojanović, istoričar, profesor 

istorije na Univerzitetu Rutgers, SAD, jedan od najpoznatijih 

balkanologa u svetu. Rođen je Gradešnici, južno od Bitolja, 

tada Kraljevina SHS. Odrastao je u Ročesteru, Njujork, gde su 

njegovi roditelji emigrirali. Doktorirao je u Parizu, kod Fernana 

Brodela. Osim Rutgersa predavao je i na univerzitetima Stanford, 

Berkli, NYU, CSU, Džordž Vilijams, Kanada. Njegova knjiga 

"Balkanska civilizacija" (1967) smatra se klasičnim nezaobilznim 

naučnim delom iz te oblasti. Bio je član Savetodavnog odbora 

istraživanja logora Jasenovac. Druga dela: "The Pattern of Serbian 

Intellectual Evolution 1830-1880", "Conquering Balkan Orthodox 

Merćant", "Frenć Historical Method", "Between East and West: The 

Balkan and Mediterranean Worlds I-IV".

       1923 - Meksičkog revolucionara Fransiska Panča Vilju ubili

su politički protivnici na njegovoj farmi u mestu Idalgo del Paral

u meksičkoj državi Čiuvava. Predvodio je seljački pokret tokom

revolucije od 1910. do 1917. Proglašen je 1966. meksičkim

nacionalnim junakom.

        1937 - Umro je italijanski elektroinženjer i pronalazač

Guljermo Markoni, jedan od pionira bežične telegrafije, koji je

1909. podelio Nobelovu nagradu za fiziku s nemačkim fizičarem

Karlom Ferdinandom Braunom. Uspeo je 1901. da prvi preda bežični

signal preko Atlantskog okeana i uspešno je usavršavao i

primenjivao sopstvene i tuđe pronalaske. Podizao je radio stanice i

eksperimentisao u bežičnoj telegrafiji, ali posle eksperimenata

srpskog naučnika Nikole Tesle i ruskog fizičara Aleksandra Popova.

Jedno vreme smatran je pronalazačem radija, ali mu je presudom

Vrhovnog suda SAD oduzet patent, jer je Tesla već patentirao

pronalazak u odgovarajućem Federalnom uredu SAD.

        1938 - Rođena je američka filmska glumica Nataša Gardin,

poznata kao Natali Vud, jedna od retkih koja je postala filmska

zvezda kao dete ("Čudo na 34. ulici") a karijeru je potom uspešno

nastavila. Filmovi: "Buntovnik bez razloga", "Sjaj u travi", 

"Tragači", "Priča sa zapadne strane".

        1944 - U "Vučjoj jami" u Istočnoj Pruskoj nemački

pukovnik fon Štaufenberg pokušao je atentat na Adolfa Hitlera, 

ali je vođa Trećeg rajha u eksploziji samo lakše ranjen. Neuspeli

atentat glavom je platilo mnoštvo ljudi uključujući i više

nemačkih visokih oficira, poput feldmaršala Ervina Romela koji 

je prinuđen da izvrši samoubistvo.

        1945 - Umro je francuski pisac Pol Valeri, izuzetan

stilista, jedan od najvećih evropskih liričara 20. veka, član

Francuske akademije, Međunarodnog instituta intelektualne saradnje

pri Društvu naroda u Ženevi i počasni doktor više univerziteta.

Nastavio je poeziju simbolista, dajući joj nove misaone tonove i

strožu formu. Dela: poeme "Mornarsko groblje", "Mlada Parka", eseji

"Uvod u metod Leonarda da Vinčija", "O plesu".

        1951 - Tokom molitve u jerusalimskoj džamiji El Agsa,

jordanskog kralja Abdulaha ubio je palestinski terorista.

        1954 - U Ženevi je zaključeno primirje u Indokini, kojim

je Vijetnam podeljen na dva dela. Francuska se obavezala da se

povuče iz Severnog Vijetnama i da poštuje nezavisnost Laosa,

Vijetnama i Kambodže.

        1969 - Američka letilica Apolo 11 je sletela na površinu 

Meseca. Kosmonaut Nil Armstrong postao je prvi čovek koji je stupio 

na tlo Meseca u prvim satima narednog dana, po srednjeevropskom vremenu. 

Prilikom izlaska iz lunarnog modula "Orao" izjavio je: "Ovo je mali 

korak za čoveka, ali veliki za čovečanstvo". Na Mesec je potom 

kročio Edvin Oldrin, a Majkl Kolins je dotle kružio oko Meseca u 

svemirskom brodu "Apolo-11", čekajući njihov povratak.

        1974 - Turska armija je počela invaziju na Kipar, pod

izgovorom zaštite turske nacionalne zajednice, posle koje je na

trećini tog mediteranskog ostrva formirana samoproklamovana "Turska

Republika Severni Kipar". 

        1976 - Američki kosmički brod bez ljudske posade "Viking

1" spustio se posle 11 meseci leta na Mars i počeo da šalje na

Zemlju jasne snimke te planete.

        1982 - U eksplozijama koje su teroristi Irske republikanske

armije postavili u "Hajd parku" i "Ridžents parku" u centru Londona

poginulo je 10 britanskih vojnika.

        1988 - Južna Afrika, Angola i Kuba prihvatile su sporazum

o povlačenju stranih trupa iz Angole i priznavanju nezavisnosti

Namibije (ranije Jugozapadna Afrika).

        1989 - Burmanska vojna hunta stavila je u kućni pritvor

vođu opozicije Aung San Su Ći, potonju dobitnicu Nobelove nagrade

za mir, zbog njenog protivljenja vojnoj upravi.

        1994 - Šef izraelske diplomatije Šimon Peres doputovao 

je u posetu Jordanu kao najviši izraelski funkcioner koji je do 

tada posetio tu susednu arapsku zemlju.

        1996 - U Burundiju su pobunjenici iz plemena Hutu napali

izbeglički logor suparničkog plemena Tutsi, usmrtivši oko 320 

osoba, mahom žena i dece.

        2000 - Vijetnam je u Ho Ši Minu (bivši Sajgon) otvorio

berzu, što je protumačeno kao odlučujući znak da vlasti te 

zemlje nameravaju da uspostave kapitalističku tržišnu

ekonomiju.

        2006 - Preminuo je Žerar Uri, jedan od najpopularnijih

francuskih režisera. Bio je poznat po urnebesnim komedijama,

snimljenim 60-ih i 70-ih 20. veka, u kojima su igrali legendarni

francuski komičari Burvil i Luj de Fin. Njegovu komediju "Velika

avantura" videlo je 17 miliona gledalaca u Francuskoj i više od 30

godina bila je najpopularniji film u zemlji, sve do 1998. kada mu je

primat oteo "Titanik" Džejmsa Kamerona. Rođen u Parizu 1919. Uri

je počeo karijeru kao glumac u čuvenom pozorištu "Komedi fransez"

da bi ranih 60-ih počeo da režira. Snimio je ukupno 17 filmova.

Urijevih šest najpopularnijih filmova, među kojima su "Mozak" sa

Žan-Polom Belmondom i Dejvidom Nivenom i "Pustolovine rabija

Jakoba", videlo je više od 50 miliona ljudi.

        2008 - Umro je Dinko Šakić, ozloglašeni zapovednik

ustaškog logora Jasenovac. Šakića je Argentina 1998. izručila

Hrvatskoj, nakon čega je osuđen na 20 godina zbog zločina nad

civilnim stanovništvom. Dokazano je da je, između ostalog, i

lično ubijao zatočenike.

2011 - Uhapšen je Goran Hadžić, jedan od prvaka

Republike Srpska Krajina i od februara 1992. do januara 1994.

predsednik RSK. Hadžić je uhapšen na osnovu zahteva Haškog 

tribunala za bivšu Jugoslaviju.

2012 - U bioskopu u Aurori, predgrađu Denvera, SAD, 

prilikom premijernog prikazivanja filma o Betmenu, neuračunljivi 

napadač ubio je 12 osoba a ranio 70.