Dogodilo se na današnji dan

 

- Danas je petak, 7. jun, 2024. 

 1494 - Portugal i Španija potpisale su u Tordesiljasu

sporazum o podeli novootkrivenih zemalja, prema kojem su teritorije

istočno od 50. stepena geografske dužine pripale Portugalu a

zapadno od te linije Španiji. Granicu je povukao inicijator

sporazuma papa Aleksandar VI, da bi sprečio sukobe dve

katoličke zemlje u novom svetu. Mlađe kolonijalne sile, Engleska

(od početka 18. veka Ujedinjeno Kraljevstvo), Holandija, Francuska

i druge nisu poštovale ovu teritorijalnu podelu.

        1502 - Rođen je italijanski rimokatolički sveštenik Ugo

Buonkompanjo, papa Grgur XIII od 1572. do 1585, koji je podsticao

francuske rimokatolike na isključivost i blagoslovio pokolj

Hugenota (francuskih Kalvinista) u Vartolomejskoj noći 1572.

Podržavao je španskog kralja Filipa II, vatrenog pristalicu

inkvizicije, u borbi protiv protestantske Engleske. Prema savetu

astronoma 1582. reformisao je kalendar, nazvan Gregorijanski, pošto

je stari kalendar - Julijanski, bitno astronomski odstupao od

stvarnog stanja. Gregorijanski kalendar u prvo vreme su prihvatile

samo katoličke zemlje, vekovima docnije protestanske, a tek posle

Prvog svetskog rata i pravoslavne zemlje. Neke pravoslavne crkve i

danas koriste Julijanski kalendar, poput Srpske i Ruske crkve.

        1523 - Posle pobede nad Dancima, Gustav Vasa proglašen je

kraljem Švedske pod imenom Gustav I.

        1840 - Aktom Ministarstva unutrašnjih poslova

(Popečiteljstvo vnutrenih dela) u Srbiji je počela da radi

poštanska služba ustrojena po standardima tadašnje Evrope. 

U Srbiji je i ranije postojala poštanska služba, ali

organizovana po turskim merilima - "Tatarsko-menzulanski" sistem.

Još je Karađorđev "Kriminalni zakon" iz 1810. propisivao

pojedine odredbe vezane za poštansku službu. Centrala pošte bila

je smeštena na Kalemegdanu u zdanju stare "Menzulane".

        1848 - Rođen je francuski slikar i vajar Pol Gogen, čiji

je umetnički pogled izgrađen na protivstavu impresionističkom

shvatanju slikarstva. Njegov postupak karakterišu pojednostavljeni

oblici, jaki kontrasti boja, ukidanje perspektive, a najčesća

tema je egzotičan svet domorodaca tahićanskog ostrva Fatu-Iva,

među kojima je i umro. Najznačajnije slike uradio je tokom dva

boravka na Tahitiju, gde je pobegao od civilizacije: "Ćeretanje",

"Dve devojke s  Tahitija", "Materinstvo", "Beli konj",

"Plemkinja".

        1848 - Umro je ruski književni kritičar i filozof

Visarion Grigorjevič Belinski, osnivač ruske realističke

estetike. Formulisao je teorijsku osnovu novog pravca u ruskoj

književnosti nazvanog "naturalna škola". Nastojeći da kritici

stvori filozofsku osnovu, proučavao je nemačku filozofiju.

Napisao je kritička tumačenja dela Puškina, Ljermontova, Gogolja 

a njegovo "Pismo Gogolju" obrazac je preciznosti i oštrine  kritičke

misli. Dela: "O ruskoj povesti i o povestima Gogolja", "Književne

maštarije", "Junak naših dana", "Pesme M. Ljermontova", "Deoba

poezije na rodove i vidove", "Reč o kritici", "Putovanja Čičikova

ili Mrtve duše", "I.A.Krilov", "Dela Aleksandra Puškina".

        1861 - U američkom gradu Nju Orleans izvedena je prva

predstava striptiza u kojoj se jedna balerina svlačila uz oskudno

osvetljenje.

        1862 - SAD i Velika Britanija potpisale su sporazum o

suzbijanju trgovine robljem.

        1867 - Rođen je australijski pisac Henri Arčibald Loson.

Živeo je i radio kao mornar. Pisao je uglavnom na socijalne teme.

Dela: "Kratke priče u prozi i stihu", "Zemlja iz koje sam došao",

"Deca prašume", "Kad sam bio kralj i druge priče", "Zvezda

Australije".

        1882 - Umro je srpski pisac Konstantin Pejčić. Medicinu

je završio i doktorirao u Pešti. Bio je upravnik Tekelijanuma

(zavoda za obrazovanje srpske dece u Pešti - zadužbine grofa Save

Tekelije). Bio je aktivan u političkom i javnom životu Srba u 

Vojvodini i tadašnjoj Ugarskoj uopšte. Jedan je od prvih

saradnika Letopisa Matice Srpske (časopis je osnovan pod imenom

"Serbski letopis" - iz kruga njegovih saradnika je i nastala Matica

srpska). Sarađivao je u "Serbskim novinama". Bio je izraziti

sledbenik Dositeja Obradovića i propagator njegovih ideja. Izdavao

je u Pančevu popularno-medicinski časopis "Domaći lekar". Dela:

"Žitije Teodora Pavlovića", "Građa za istoriju srpskog pokreta u

Ugarskoj".

        1896 - Rođen je mađarski državnik Imre Nađ, šef

vlade od 1953. do oktobra 1956, kad je u Mađarskoj izbila

antikomunistička pobuna. Kao mobilisani austrougarski vojnik

zarobljen je 1917. u Rusiji i potom je učestvovao u borbama za

učvršćenje sovjetske vlasti. Komunista je postao 1918. i po 

povratku u Mađarsku 1921. borio se protiv izrazito reakcionarnog 

režima regenta Mikloša Hortija. Uhapšen je 1927. i emigrirao je 

1928. u Austriju a 1930. u Sovjetski Savez. Krajem 1944. se vratio

sa Crvenom armijom i kao predstavnik Komunističke partije Mađarske 

u Privremenoj vladi postao je ministar poljoprivrede. Od 1945. do

1947. bio je ministar unutrašnjih poslova, posle čega je do 1953.

obavljao više funkcija. Bavio se i naučnim radom iz oblasti 

poljoprivrede i agrarne politike i bio je član Mađarske akademije 

nauka. Kad su sovjetske trupe skršile pobunu 1956. za koju je Moskva 

krivila Nađa, sklonio se u ambasadu Jugoslavije, ali je kasnije 

izručen, posle čega mu je na tajnom procesu izrečena smrtna kazna 

i 1958. je obešen.

        1905 - Norveški Storting (Skupština) doneo je odluku o

odvajanju Norveške od Švedske. Norveška je pripojena Švedskoj, 

u statusu samostalnog kraljevstva pod istom krunom, posle

Napoleonovih ratova, kao naknada za gubitak Finske koja je tada

prisajedinjena Rusiji, takođe kao posebno veliko vojvodstvo.

Od 1397. do 1814. Norveška se nalazila pod danskom krunom.

        1917 - Rođen je američki filmski glumac, pevač i

zabavljač Dino Pol Kročeti, poznat kao Din Martin, koji je

početnu slavu stekao u tandemu s komičarem Džerijem Luisom,

s kojim je snimio 18 filmova. Igrao je i u mnogim vesternima i

kriminalističkim filmovima. Filmovi: "Artisti i modeli", "Holivud

ili propast", "Rio Bravo", "Četvoro za Teksas".

        1920 - Rođen je francuski političar i publicista Žorž

Marše, generalni sekretar Francuske Komunističke partije od 1972.

do 1994. Osamdesetih godina 20. veka se, pod uticajem italijanskih

komunističkih reformista, zvanično opredelio za politiku

"evrokomunizma". Dela: "Šta je Francuska Komunistička partija?",

"Demokratski izazov", "Politika Francuske Komunističke partije",

"Govorimo otvoreno", "Odgovori", "Nada u sadašnjost".

        1928 - Rođen je američki filmski režiser Džejms Ajvori,

koji je tokom većeg dela karijere snimao u Indiji, ostavši veran

tematici vezanoj za tu zemlju i posle prelaska u Evropu. Filmovi:

"Kućevlasnik", "Šekspir-Valah", "Guru", "Divlji", "Kvartet",

"Vrelina i prašina".

        1935 - Umro je ruski biolog Ivan Vladimirovič Mičurin,

koji se bavio poboljšanjem sorti voćaka, eksperimentišući s 

aklimatizacijom biljaka na hladne zime. Različitim postupcima, 

hibridizacijom, selekcijom i kalemljenjem, odgajio je niz otpornih 

sorti trešanja, kajsija, vinove loze i višanja.

        1938 - Studenti Beogradskog univerziteta organizovali su

akademiju posvećenu odbrani Čehoslovačke od Nemačke, pod parolom

"Vernost za vernost". Prijavile su se hiljade dobrovoljaca, ali nikada 

nisu angažovani, a Čehoslovačku su saveznici prepustili nacističkoj 

Nemačkoj.

        1939 - Kralj Džordž VI postao je prvi britanski monarh

koji je stupio na tlo SAD, bivše kolonije Ujedinjenog Kraljevstva.

        1940 - Nemačka je u Drugom svetskom ratu dovršila

zaposedanje Norveške.

        1942 - Posle niza ogorčenih bitaka, u Drugom svetskom ratu

je počeo završni nemački napad na Krim radi zauzimanja Kerča i

Sevastopolja. Sovjetske snage su pružile žestok otpor neprijatelju

neuporedivo nadmoćnijem u tenkovima i avionima, ali su posle mesec

dana delom uništene, a delom evakuisane s poluostrva. Sevastopolj

je pao posle 250 dana herojske odbrane.

        1942 - Okončana je četvorodnevna bitka za pacifička

ostrva Midvej, u kojoj su Amerikanci naneli prvi ozbiljan poraz

Japancima u Drugom svetskom ratu.

        1942 - U Jajincima je streljan srpski slikar jevrejskog

porekla Bora Baruh, zarobljen kao učesnik Partizanskog

pokreta u Drugom svetskom ratu. Izlagao je u Parizu, Londonu i

Beogradu. Na njegovim slikama preovlađuju pejzaži Pariza i

Beograda, mora, zatim mrtva priroda, portreti, kompozicije. U

poslednjim godinama života slikao je motive iz rata i logora.

        1944 - Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske i

partizanskih odreda Jugoslavije stigao je na ostrvo Vis. Posle

neuspelog nemačkog vazdušnog desanta na Drvar 25. maja 1944, deo

Vrhovnog štaba prebačen je sovjetskim avionom u Bari, a zatim

britanskim ratnim brodom na Vis.

        1948 - Predsednik Čehoslovačke Eduard Beneš podneo je

ostavku, ne želeći da potpiše novi ustav prema kojem je zemlja

postala komunisticka država.

        1967 - Trećeg dana Šestodnevnog izraelsko-arapskog rata

izraelske snage izbile su na Suecki kanal.

        1970 - Umro je engleski pisac Edvard Morgan Forster,

oštrouman posmatrač i analitičar, duhovit i ironičan. Živeo je

u Italiji, Grčkoj, Egiptu, i neka dela su tematski vezana za te zemlje.

Dela: romani "Gde se anđeli plaše da kroče", "Soba sa izgledom",

"Jedno putovanje u Indiju", "Najduže putovanje", priče "Nebeski

omnibus", "Večni trenutak", studija "Vidovi romana".

        1971 - Sovjetski vasionski brod "Sojuz II" spojio se u

orbiti oko Zemlje sa svemirskom stanicom "Saljut".

        1973 - Kancelar Zapadne Nemačke Vili Brant doputovao je 

u Izrael, kao prvi zapadnonemački lider koji je posetio jevrejsku

državu.

        1974 - U Ivanjici je puštena u rad prva zemaljska

satelitska stanica u Jugoslaviji za međukontinentalne telefonske

linije i TV programe. Stanica je potpuno razorena bombardovanjima 

iz vazduha u proleće 1999. tokom agresije NATO na Srbiju (SRJ).

        1980 - Umro je američki pisac Henri Miler. Zabranjivana

kao pornografska i opscena, njegova dela sadrže stranice vrhunske

lepote i lucidne esejističke i filozofske digresije. Bavio se i

slikarstvom. Dela: romani "Crno proleće", "Jarčeva obratnica",

"Rakova obratnica", "Mirni dani u Klišiju", trilogija "Ružičasto

raspeće" ("Pleksus", "Neksus", "Seksus"), putopis "Kolos iz

Marusija", meditativno-kritička proza "Kosmološko oko", "Mudrost

srca", "Nedelja posle rata", "Knjige mog života".

        1981 - Izraelski avioni su razorili irački nuklearni

reaktor "Osirak" blizu Bagdada.

        1988 - U Bangladešu je usvajanjem ustavnog amandmana

islam proglašen državnom religijom.

        1990 - Predstavnički dom parlamenta SAD izglasao je

zabranu prodaje računara i telekomunikacione opreme Sovjetskom

Savezu dok Moskva ne otpočne pregovore o nezavisnosti Litvanije.

        1995 - Predsednik Tajvana Li Teng Hui stigao je u

Kaliforniju kao prvi šef te zemlje koji je stupio na tlo SAD. Ova

poseta, mada zvanično samo privatnog karaktera, izazvala je oštru

osudu zvaničnog Pekinga, pošto Kina Tajvan smatra integralnim

delom svoje teritorije. Tajvan (Formoza) istorijski jeste sastavni

deo Kine, mada je od kraja 19. veka bio japanska kolonija. Poražene 

snage kineskih nacionalista (antikomunista) nakon revolucije u Kini

izbegle su na Tajvan 1949.  

        1996 - Vojna hunta Mjanmara (ranije Burma) donela je zakon

kojim je ućutkala Nacionalnu ligu za demokratiju, glavnu opozicionu

partiju pod vođstvom Aung San Su Ći, dobitnice Nobelove nagrade za

mir.

        1999 - U napadu avijacije NATO, sa sedam projektila je

uništena farma ovaca u selu Podgorac kod Boljevca, na kojoj je

ubijeno troje civila, među kojima dve žene, a u napadu na

novosadsku rafineriju nafte, na koju je izbačeno više od 100

bombi, u obližnjem naselju "Šangaj" na kućom pragu je ubijen

radnik "Novkabela" Milan Bajić. Avioni NATO napali su tog dana i

ciljeve u Pančevu, Beogradu, Vrdniku, Rumi, Kraljevu, Jagodini,

Ćupriji, Gornjem Milanovcu, Sjenici, Podujevu, Peći, Suvoj Reci,

Prištini, Štrpcu, Kosovskoj Vitini, Gnjilanu, Dečanima,

Prizrenu, Đakovici, Vučitrnu, Štimlju, Dragašu.

        2004 - Sud u Ruandi osudio je bivšeg predsednika te

afričke zemlje Pastera Bizimunua na 15 godina zatvora, pod

optužbom da je stvorio naoružanu miliciju, proneverio državni

novac i podsticao etnički motivisano nasilje.

        2006 - Ubijen je lider Al Kaide u Iraku Abu Musab el

Zarkavi u zajedničkoj akciji američke i iračke vojske u Bakubi,

severno od Bagdada. Al Zarkavi je bio lider grupe "Tavid el

džihad" (Versko ujedinjenje i sveti rat), ogranka "Al Kaide",i

smatran je simbolom iračke pobune, glava mu je bila ucenjena na

25 miliona dolara.

        2008 - Srpska teniserka Ana Ivanović pobedila je na

Otvorenom prvenstvu Francuske u tenisu (Rolan Garos), pošto je u

finalnom meču pobedila Ruskinju Dinaru Safinu sa 6:4, 6:3.

        2008 - Umro je italijanski režiser Dino Rizi, jedan od

velikana italijanske komedije. Postao je slavan pedesetih 20. veka

serijom filmova "Hleb, ljubav i...". Jedan od njegovih poznatih 

filmova je "Miris žene" iz 1974. s Vitoriom  Gasmanom u glavnoj 

ulozi. Na međunarodnom filmskom festivalu u  Veneciji 2002. dobio 

je Zlatnog lava za životno delo.

2011 - Umro je Horhe Semprun, španski književnik, 

i bivši ministar kulture. Veći deo života proveo je, kao

ubeđeni komunista, van rodne Španije. Dela: "Federiko 

Sančez vas pozdavlja", "Autobiografija Federika Sančeza",

"Druga smrt Ramona Merkadera", "Dvadeset godina i jedan dan",

"Pisanje i život". Pisao je scenarija za film, uključujući 

filmove Alena Renea i Koste Gravasa: "Rat je gotov", "Staviski",

"Z", "Priznanje".

2017 - U dva paralelna teroristička napada u Teheranu, 

Iran, ubijene su 23 osobe, među njima 5 napadača, a 52 osobe 

su povređene. Napadnuta je skupština te zemlje kao i Homeinijev 

mauzolej. Takozvana Islamska država preuzela je odgovornost. 

2021 - U sudaru dva voza kod grada Dahraki, provincija Sind, 

Pakistan, poginulo je 65 osoba a oko 150 je povređeno. Jedna kompozicija 

je iskočila iz šina, da bi potom u nju udario drugi voz.

2023 - Preminuo je Vlada Kanić, pesnik, pevač, šansonjer, 

najpoznatiji kao autor pesme "Ima jedan kućerak u Sremu". Rođen u 

Zemunu, po profesiji je bio građevinski inženjer. Muzikom se bavio 

još šezdesetih, na Omladinskom festivalu u Subotici 1963. godine 

osvojio je nagradu publike, na Beogradskom proleću nastupao je 1967. 

godine. Od sredine osamdesetih živeo je Norveškoj. Druge kompozicije: 

"Baća", "Čamac stari", "Nemoj da budeš kao ja". Zbirke poezije: 

"Rane u duši" i "Rane u glavi".