Dogodilo se na današnji dan

 

 Danas je četvrtak, 13. jun, 2024.

 323. p. n. e. - Umro je Aleksandar Veliki, najveći

vojskovođa antičkog sveta. Bio je učenik atinskog filozofa

Aristotela, kojeg je u prestonicu grčke države Makedonije Pelu

doveo Aleksandrov otac kralj Filip II, a na presto je došao u 20.

godini, kad je 336. pre n.e. ubijen Filip II. Dovršio je

pokoravanje grčkih država i 334. pre n.e. poveo je s 30.000

pešaka i 5.000 konjanika rat protiv Persije. Osvojio je Malu Aziju,

Siriju, Egipat i Persiju i stigao do reke Ind. U prestonici Vavilon, 

po povratku iz Indije, iznenada je umro u 33. godini. Koristio je 

sadejstvo konjice i pešadije i prvi je u istoriji ratne veštine 

uveo sistematski rad štaba. Na vojne pohode uvek je vodio i ekipu 

naučnika i istraživača raznih vrsta, stoga nije bio samo osvajač 

već i nosilac širenja helenske kulture. Vekovima kasnije na 

teritorijama koje je on osvojio bile su vidljive tekovine grčke 

kulture i civilizacije.

        1381 - Pod vođstvom Vata Tajlera u engleskim pokrajinama

Kent, Norfok, Safok i Kembridžšir počeo je seljački ustanak,

izazvan visokim porezima. Već prvog dana ustanka seljaci su uz

pomoć londonske sirotinje ušli u London i opseli zgradu

Parlamenta, ali je Tajler ubijen već trećeg dana ustanka. Ostavši

bez vođe, ustanici su napustili London i buna je ugušena.

        1811 - Rođen je ruski književni kritičar i filozof

Visarion Grigorjevič Belinski, osnivač ruske realističke

estetike. Formulisao je teorijsku osnovu novog pravca u ruskoj

književnosti nazvanog "naturalna škola". Nastojeći da kritici

stvori filozofsku osnovu, proučavao je nemačku filozofiju.

Napisao je kritička tumačenja dela Aleksandra Puškina, 

Mihaila Ljermontova i Nikolaja Gogolja, a njegovo "Pismo Gogolju" 

obrazac je preciznosti i oštrine kritičke misli. Dela: "O ruskoj 

povesti i o povestima Gogolja", "Književne maštarije", "Junak 

naših dana", "Pesme M. Ljermontova", "Deoba poezije na rodove 

i vidove", "Reč o kritici", "Putovanja Čičikova ili Mrtve 

duše", "I. A. Krilov", "Dela Aleksandra Puškina".

       1839 - Srpski knjaz Miloš Obrenović abdicirao je u 

korist sina Mihaila i napustio Srbiju, zbog sukoba sa starešinama 

koji su zahtevali učešće u centralnoj vlasti, pod maskom 

zakonitosti. Pod pritiskom Miletine bune, 3. februara 1835. donet 

je naglašeno liberalni Sretenjski ustav, ali ga je Knjaz zbog 

protivljenja Rusije, Austrije i Turske suspendovao već u martu 

1835. Krajem 1838. turski sultan je izdao Hatišerif prema kojem 

je s knjazom vlast delio Sovjet, što je Miloš izbegavao.  

Posle neuspelog mirenja s takozvanim ustavobraniteljima morao je 

da napusti zemlju, u koju se vratio posle odluke Svetoandrejske 

skupštine 1859. o zbacivanju kneza Aleksandra Karađorđevića. 

Vladao je Srbijom do smrti 1860.

        1865 - Rođen je irski pisac Vilijam Batler Jejts,

dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1923. Bio je izraziti

kosmopolita oslonjen na klasične helenske uzore, ali i duboko

vezan za irsko tlo i tradiciju. Jedan je od najvećih autora koji

su stvarali na engleskom jeziku. Dela: poezija "Oisinova lutanja",

"Vetar u trsci", "Ostrvce na jezeru Inisfri", "Toranj", drame

"Grofica Ketlin", "Žuđena zemlja", "Mačka i mesec",  eseji

"Keltski suton", "Ideje dobra i zla", "Sanjarenja o  detinjstvu i

mladosti", "Autobiografija".

        1876 - Srpsko učeno društvo je za prvu ženu akademika

kod Srba izabralo slikarku Katarinu Ivanović.

        1897 - Rođen je finski trkač Pavo Nurmi, koji je na

dugim stazama osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama

1920, 1924. i 1928. Svetske rekorde obarao je 29 puta.

        1899 - Rođen je meksički kompozitor i dirigent

indijanskog porekla Karlos Čavez, osnivač Simfonijskog orkestra

Meksika. Istraživao je meksički muzički folklor. Bio je

dominantna muzička figura 20. veka u Meksiku, direktor

Konzervatorijuma i šef Državnog umetničkog odeljenja. Dela:

simfonije "Simfonija proletaria", "Simfonija India", baleti,

kamerna muzika, klavirske kompozicije.

        1900 - U Kini je počeo "Bokserski ustanak" - pobuna

protiv stranih sila i njihovog uticaja u Kini. Ustanak su u

septembru 1901. ugušile evropske sile, Japan i SAD.

        1917 - Nemci su u Prvom svetskom ratu usmrtili 162

stanovnika Londona, u prvom masovnom bombardovanju britanske

prestonice iz vazduha u kojem je učestvovalo 14 bombardera tipa

"Gota".

        1923 - Osnovana je Beogradska filharmonija. Njen osnivač,

prvi direktor i šef-dirigent bio je jedan od  najznačajnijih

srpskih kompozitora i dirigenata Stevan  Hristić.

        1943 - Rođen je engleski filmski glumac Malkolm Mekdauel,

koji je najčešće tumačio arogantne, asocijalne likove. Filmovi:

"Ako", "Paklena pomorandža", "Šunjajući Mesec", "Srećni čovek",

"Rojal fleš", "Kaligula", "Bolnica Britanija", "Ljudi mačke",

"Plavi grom", "Poludi", "Gulag".

        1944 - Nemci su u Drugom svetskom ratu počeli da

bombarduju južnu Englesku, posebno London, dugo pripremanim tajnim

oružjem - raketama "Fau-1". Do marta 1945. ispaljeno je oko 8.000

raketa "Fau-1" i oko 4.000 "Fau-2", od kojih je  poginulo najmanje

5.500 britanskih civila, oko 2.700 u prve  tri sedmice

bombardovanja.

        1956 - Poslednji britanski vojnici napustili su bazu na

Sueckom kanalu, kojim je Velika Britanija upravljala 74 godine, 

a upravu nad Kanalom preuzeo je Egipat.

        1965 - Umro je jevrejski pisac i filozof Martin Buber.

Najviše je bio zaokupljen književnim i filozofskim nasleđem

hasidizma, jevrejskog verskog pokreta nastalog u Poljskoj početkom

18. veka. Napisao je i više značajnih dela o istoriji jevrejske 

kulture. Pisao je na nemačkom i za pripovetke je uzimao motive iz 

folklora poljskih Jevreja. S Francom Rozencvajgom preveo je na 

savremeni nemački jezik "Stari zavet". Pred nacistima je 1938. 

pobegao iz rodne Austrije u Palestinu i postao jedan od prvih 

profesora Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu. Zalagao se za 

zajedničku jevrejsko-arapsku državu. Dela: "Priče rabi Nahmana", 

"Ja i ti", "Hasidske priče", "Gog i Magog", "Slike  o dobru i zlu", 

"Mojsije", "Susreti".

        1973 - U Parizu su SAD, Severni Vijetnam, Južni Vijetnam

i oslobodilački pokret Vijetkong potpisali sporazum o prekidu

vatre.

        1982 - Umro je kralj Saudijske Arabije Kalid ibn Abdul

Aziz, kojeg je nasledio prestolonaslednik Fahd.

        1983 - Američki vasionski brod "Pionir 10" prošao je

pored Neptuna, postavši prva letelica napravljena ljudskom  rukom

koja je izašla izvan Sunčevog sistema.

        1986 - Umro je američki klarinetista i kompozitor

Bendžamin Dejvid Gudmen, poznat kao Beni Gudmen, jedan od prvih

belih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je

1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je

desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom.

        1988 - Vrhovni sud Sovjetskog Saveza ukinuo je smrtne

presude izrečene 1936. i 1937. Grigoriju Zinovjevu, Lavu

Rozenfeldu (Kamenjev), Georgiju Pjatakovu i Karlu Radeku i

rehabilitovao tu četvoricu visokih sovjetskih rukovodilaca

streljanih u vreme staljinističkih čistki.

        1990 - Prilikom napada rumunske policije na studente u

centru Bukurešta, u improvizovanom šatorskom naselju, poginulo 

je četvoro i povređeno oko 200 ljudi.

        1993 - Kim Kempbel je postala prva žena premijer u

istoriji Kanade.

1993 - Preminuo je Gajo Petrović, filozof. 

Na zagrebačkom Filozofskom fakultetu predavao je logiku i 

teoriju saznanja, kao i na nizu univerziteta u Europi i SAD. 

Bio je počasni doktor univerziteta u Strazburu i član SANU. 

Jedan je od osnivača i glavni urednik časopisa Praxis, 

izuzetnog međunarodnog ugleda, kao i saosnivač i član 

Saveta Korčulanske letnje škole. Njegov filozofski sistem 

opisivao je kao mišljenje revolucije. Autor je 14 knjiga: 

"Engleski empirizam", "Od Loka do Ajera", "Filozofija i 

marksizam", "Prolegomena za kritiku Hajdegera".

        1995 - Oslobođeni su svi preostali pripadnici Unprofora

koje je Vojska Republike Srpske zarobila krajem maja 1995. zbog

napada NATO aviona. Bombardovanja šire okoline Pala počela su 25.

maja, četiri časa pre isteka ultimatuma kojim je obema stranama

zaprećeno napadom ako ne prestanu borbe oko Sarajeva. Tome je

prethodila ofanziva muslimana (Bošnjaka) oko Sarajeva započeta

16. maja 1995. Prva grupa od 120 pripadnika mirovnih snaga UN

oslobođena je 2. juna, a poslednji zarobljenici od ukupno 372

pušteni su 13. juna.

        1997 - Na smrt je osuđen američki ratni veteran Timoti

Mekvej, optužen za podmetanje eksploziva 1995. u federalnu zgradu

u Oklahoma Sitiju, kad je poginulo 168 ljudi.

        2000 - U Pjongjangu je počeo samit dve Koreje. Posle 

trodnevnih razgovora predsednika Severne i Južne Koreje Kim

Džong Ila i Kim Dae Džunga potpisana je zajednička deklaracija

kojom je, kako se verovalo, otvorena mogućnost ponovnom ujedinjenju

Koreje, koja je od početka pedesetih godina 20.v. podeljena u dve 

države.

        2001 - Osnovan je Atlantski savet Srbije. Atlantski saveti

su krovne asocije društvenih grupacija i pojedinaca brojnih

savremenih zemalja, koje popularišu ideje atlantizma i hijerarhiju

vrednosti evro-atlantskog sveta.

        2003 - Usvojen je nacrt Ustava Evropske unije.

        2005 - Umro je dugogodišnji vođa Portugalske

komunističke partije Alvaro Kunjal. Imao je značajnu ulogu u

"Revoluciji karanfila", kada je 1974. srušen poredak koji je

svojevremeno uspostavio Antonio Salazar.

        2006 - Prvi put je u Beogradu, u centru "Sava", gostovao

filharmonijski orkestar milanske "Skale".

        2008 - Talibanski pobunjenici digli su u vazduh glavnu

kapiju najvećeg zatvora u avganistanskom gradu Kandaharu, pri

čemu su iz zatvora pobegli skoro svi zatočenici, njih oko 1.150,

među kojima i 400 talibana.

        2008 - Umro je američki novinar Tim Rasert. Bio je šef

biroa televizije En-Bi-Si (NBC) u Vašingtonu, poznat i kao

domaćin političke emisije "Susret sa štampom" koju je vodio od

1991. Pre novinarske karijere, Rasert je  radio u američkom Senatu.

Autor je više popularnih visokotiražnih publicističkih knjiga.

2022 - Na reci Mekong, u provinciji Stung Treng, na 

severoistoku Kambodže, ulovljena je najveća slatkovodna riba, 

raža teška 300 kilograma. To je najveći primerak slatkovodne 

ribe ikada ulovljen koliko se zna.

        - Danas je Vaznesenje Gospodnje - Spasovdan, veliki

hrišćanski praznik kojim se obeležava dan kada se Gospod 

Isus Hristos uzneo na nebo četrdesetog dana nakon Vaskrsenja. 

Spasovdan je Slava grada Beograda. Zna se da je Spasovdan bio 

Slava Beograda od 1403. kada ga je despot Stefan Lazarević učinio 

prestonicom Srbije. Na Spasovdan se redovno održava velika litija 

ulicama Beograda ustaljenom trasom.