Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je četvrtak, 30. maj,  2024. 

   1431 - Na lomači je spaljena Jovanka Orleanka, 

nacionalna heroina Francuske, posle procesa pred englesko 

burgundskim crkvenim sudom u Ruanu. Osuđena je pod optužbom 

da je jeretik, kao i za veštičarenje, pri čemu se držala 

izuzetno hrabro. Tokom Stogodišnjeg rata pridobila je francuskog 

kralja Šarla VII, ubedivši ga da su joj "glasovi s neba" naredili 

da spase Francusku, da krene u oslobađanje Orleana, i 1429. je na 

čelu odreda od oko 800 ljudi naterala Engleze da obustave opsadu 

grada. Potukla ih je i kod Poatjea, a Šarla VII odvela u Rems, 

gde je krunisan. Burgunđani su je zarobili u maju 1430. i predali 

Englezima. Bes Francuza zbog njenog mučeništva i patriotsko 

oduševljenje koje je probudila omogućili su proterivanje Engleza 

iz Francuske i 1453. završetak Stogodišnjeg rata.

        1434 - Koaliciona armija Svetog Rimskog carstva porazila 

je u bici kod Lipana vojsku taborita, borbenog dela husitskog 

pokreta, čime je poražena ideja husitske crkvene reforme u Češkoj. 

Jan Hus, verski reformator i rektor Univerziteta u Pragu, koji se 

borio protiv zloupotreba i bogaćenja vrhova rimokatoličke crkve 

kao i nemačkog uticaja u Češkoj, spaljen je 1415. na lomači pod 

optužbom da je jeretik. 

        1498 - Španski moreplovac italijanskog porekla Kristifor

Kolumbo isplovio je sa šest brodova iz španske luke Sanlukar na

treće putovanje u Novi svet, tokom kojeg je otkrio Trinidad i obale

Južne Amerike (ušće reke Orinoko u Atlantski okean).

        1536 - Engleski kralj Henri VIII venčao se s trećom

ženom Džejn Sejmor, samo 11 dana pošto je na gubilište poslao

drugu suprugu Anu Bolen.

        1574 - Umro je francuski kralj Šarl IX, posle čijeg su

dolaska na presto 1560. počeli verski ratovi rimokatolika  i

hugenota (francuski protestanti kalvinisti). Na nagovor majke

Katarine Mediči, koja je delovala u dogovoru s papom Grgurom XIII,

odobrio je 1572. pokolj hugenota u Vartolomejskoj noći.

        1593 - Engleski pisac Kristofer Marlo, koji je usavršio

pisanje u jambskom desetercu i izuzetno uticao na Vilijama

Šekspira, ubijen je na misteriozan način u jednoj londonskoj

taverni. Njegove tragedije prikazuju žudnju za vlašću, odlikuju

se zvučnom retorikom i na mahove poetskim žarom. Dela: "Tamerlan

Veliki", "Dr Faustus", "Jevrejin sa Malte", "Edvard II".

        1640 - Umro je flamanski slikar Peter Paul Rubens, 

jedan od najvećih majstora baroka. Sjedinio je najbolje tradicije

severnjačkog i italijanskog slikarstva. Stvarao je dela puna

dramatike, čulnosti, raskoši kostima i sjaja boja. Radio je

istorijske, verske i mitološke kompozicije, seoske i galantne

scene, portrete i pejzaže. Živeo je pretežno u Antverpenu, ali je

radio i u Francuskoj i Španiji, gde je uticao na španskog slikara

Velaskesa. Pošto je imao brojne porudžbine, neretko dela velih

dimenzija, deo posla prepuštao je učenicima, među kojima su

najznačajniji flamanski slikari Anton van Dajk i Jakov Jordans.

        1744 - Umro je engleski pisac Aleksander Poup, predstavnik

klasicizma u engleskoj poeziji, koji je na engleski preveo grčke

epove "Ilijadu" i "Odiseju". Dela: poeme "Esej o čoveku", spev "O

kritici", satirični ep "O gluposti" (Duncijada), komično-herojski

spev "Otmica uvojka".

        1778 - Umro je francuski filozof, pisac i istoričar

Fransoa Volter, prosvetitelj i jedan od najslobodoumnijih duhova

Evrope 18. veka, veliki protivnik klerikalizma, ali ne i ateista,

saradnik čuvene "Enciklopedije". Dugo je živeo u izgnanstvu,

izvesno vreme i na dvoru pruskog kralja Fridriha II Velikog, potom 

u Ferneju u Švajcarskoj. Dela: filozofski romani "Kandid", "Zadig",

"Mikromegas", epopeje "Anrijada", "Devica Orleanska", istorijska

dela "Vek Luja XIV", "Ogled o običajima i duhu nacija", "Istorija

Karla XII", tragedije "Edip", "Brut", "Zaira", "Cezar", "Meropa",

"Tankred", komedije "Senjorsko pravo", "Nanina", filozofski spisi

"Traktat o metafizici", "Rasprava o čoveku", "Filozofski rečnik",

"Filozofska pisma".

        1814 - Rođen je ruski revolucionar Mihail Aleksandrovič

Bakunjin, najznačajniji mislilac anarhizma. Posle vojne akademije

služio je dve godine u gardi, a zatim je od 1841. do 1847. putovao

po Nemačkoj, Francuskoj i Švajcarskoj, istupajući protiv carskog

samodržavlja i kmetstva u Rusiji. Carska vlada mu je naložila da

se vrati u zemlju, a kad je to odbio lišila ga je plemićke titule

i oduzela mu svu imovinu. U revoluciji 1848. učestvovao je u

praškom ustanku, a 1849. rukovodio je ustankom u Drezdenu. Posle

propasti ustanka uhapšen je i osuđen na smrt, ali mu je kazna

zamenjena doživotnom robijom, posle čega je izručen ruskim

vlastima i prognan u Sibir. Odatle je uspeo da pobegne i u Zapadnoj

Evropi se povezao s tajnom organizacijom ruskih revolucionarnih

demokrata "Zemlja i sloboda", a 1869. osnovao je tajnu organizaciju

"Alijansa socijalističke demokratije". Na Haškom kongresu 1872.

isključen je iz Prve internacionale. Dela: "Državnost i anarhija",

"Knutogermanska imperija i socijalna revolucija".

        1848 - SAD i Meksiko ratifikovali su sporazum, potpisan u

februaru 1848. posle poraza Meksikanaca u Američko-meksičkom ratu, 

prema kojem su, uz naknadu od 15 miliona dolara, pod vlast SAD

dospele do tada meksičke teritorije Novi Meksiko, Kalifornija, delovi

Nevade, Jute, Arizone i Kolorada.

        1876 - Zbačen je turski sultan Abdul Azis, a na presto je

stupio njegov nećak sultan Murat V.

        1909 - Rođen je američki klarinetista i kompozitor

Bendžamin Dejvid Gudmen, poznat kao Beni Gudmen, jedan od prvih

belih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je

1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je

desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom - snimio je koncert

za klarinet Vofganga Amadeusa Mocarta i svirao sa simfonijskim

orkestrima.

        1912 - Umro je američki pilot i konstruktor aviona Vilbur

Rajt, pionir avijacije, koji je 1903. s bratom Orvilom, u avionu

njihove izrade, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva. Let je

trajao 59 sekundi i avion je preleteo 285 metara. Braća Rajt su

već 1905. konstruisala avion koji je preleteo 39 kilometara.

Osnovali su 1909. "Ameriken Rajt kompani" za proizvodnju aviona i

iste godine vojsci SAD isporučili prvi borbeni avion "Signal Korps

I".

        1913 - U Londonu je potpisan mirovni ugovor poražene

Turske sa Srbijom, Grčkom, Bugarskom i Crnom Gorom, čime je 

okončan Prvi balkanski rat. Srbija je tada oslobodila Staru Srbiju 

(otprilike današnje Kosovo i Metohija) i Južnu Srbiju (danas 

Makedonija). Bugarska je pripojila Pirinsku, a Grčka Egejsku

Makedoniju. Ustanovljena je i jedna nova država - Albanija, koja

nikada ranije u nije postojala. Austrija je nametnula osnivanje

Albanije kako bi onemogućila izlaz Srbije na more.

        1918 - Umro je ruski filozof i estetičar Georgij

Valentinovič Plehanov, jedan od osnivača prve ruske

socijaldemokratske organizacije i Druge internacionale. Dela:

"Razvitak monističkog pogleda na svet", "Naša razmimoilaženja",

"Anarhizam i socijalizam", "Prilozi istoriji materijalizma", "O

ulozi ličnosti u istoriji", "Osnovna pitanja marksizma", "Pisma bez

adrese", "Umetnost i društveni život", "Književni pogledi V. G.

Belinskog", "Estetska teorija N. D. Černiševskog", "Dobroljubov i

Ostrovski", "Karl Marks i Lav Tolstoj".

        1942 - Britansko ratno vazduhoplovstvo je sa 1.047 aviona

bombardovalo nemački grad Keln, što je bio prvi bombarderski napad

RAF-a s više od hiljadu letelica u Drugom svetskom ratu.

        1944 - Britanska vlada je u Drugom svetskom ratu i

zvanično obustavila (deklarativnu) pomoć četnicima Draže 

Mihailovića, ocenivši da se u Jugoslaviji protiv nacista efikasno 

bore samo partizani.

        1956 - Jugoslovenska državno partijska delegacija s

Josipom Brozom na čelu doputovala je u Sovjetski Savez i tokom

posete su u razgovorima sa sovjetskim rukovodstvom potvrđena

načela Beogradske deklaracije iz 1955, kojom je premošćen raskol

dveju zemalja započet 1948. napadima na KPJ, njeno rukovodstvo, a

time i rukovodstvo Jugoslavije. U Moskovskoj deklaraciji o odnosima

SK Jugoslavije i KP Sovjetskog Saveza istaknuto je da će biti

nastavljena saradnja dveju vladajućih partija, u skladu s načelom

o različitim putevima socijalističkog razvoja i utvrđeno je da se

saradnja mora zasnivati na dobrovoljnosti i ravnopravnosti.

        1960 - Umro je ruski pisac Boris Leonidovič Pasternak,

dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1958. oštar kritičar

boljševizma. Odrastao je u intelektualnoj sredini, uprkos bliskosti 

futuristima nije prihvatio njihovu revolucionarnu angažovanost.

Bio je opčinjen Hristovim putem stradanja i žrtve, ali i temama

prve i druge ruske revolucije. Zbirke pesama "Iznad barijera" i

"Brat moj - život" donele su mu svrstavanje među klasike evropske

poezije 20. veka. Najveći uspeh kod publike i književne kritike

doneo mu je roman "Doktor Živago", objavljen u inostranstvu, posle

čega su ga izbacili iz ruskog Saveza pisaca. U Sovjetskom Savezu je

"Doktor Živago" štampan tek 1988. Iskazao se i kao teoretičar

književnosti i sjajan prevodilac Šekspira, Getea, Petefija i

gruzijskih pesnika. Njegova filozofska lirika snažno je uticala na

brojne ruske, evropske i američke pesnike. Ostala dela: roman u

stihovima "Spektorski", zbirke pesama i poeme "Blizanac u oblacima",

"Teme i varijacije", "Poručnik Šmit", "Devetstotina peta godina",

"Uzvišena bolest", "Drugo rođenje", "Kad se razvedri", "Umetnik",

pripovetke "Detinjstvo Liversove", "Povest", autobiografije

"Zaštitna povelja", "Ljudi i situacije", drama "Slepa lepotica".

        1961 - U zasedi blizu Siudad Truhilja ubijen je

dominikanski diktator generalisimus Rafael Leonidas Truhiljo Molina.

Dominikanskom Republikom je kao štićenik SAD, oštro gušeći 

opoziciju, vladao od 1930.

        1973 - Zapadna Nemačka i Čehoslovačka postigle su

dogovor o normalizaciji odnosa, okončavši 32-godišnje

neprijateljstvo.

        1981 - U Bangladešu je u pokušaju državnog udara ubijen

predsednik Ziaur Rahman. Zaverenike je predvodio general Muhamed

Abdul Manzur, ali je pokušaj udara suzbijen 1. juna, Manzur je

uhapšen i ubijen pod misterioznim okolnostima, a dužnost šefa

države preuzeo je potpredsednik Abdus Satar.

        1987 - Gomila razbesnelih seljaka, pripadnika niže kaste,

masakrirala je najmanje 42 člana porodica zemljoposedničke više

kaste u indijskoj istočnoj državi Bihar.

        1992 - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija usvojio je

rezoluciju kojom su nametnute sankcije Saveznoj Republici

Jugoslaviji, na osnovu tvrdnje da snosi najveću odgovornost za

građanski rat u Bosni i Hercegovini.

        1994 - Umro je srpski fizičar i hemičar Pavle Savić,

jedan od pronalazača procesa nuklearne fisije (cepanje atomskog

jezgra), profesor Beogradskog univerziteta, predsednik Srpske

akademije nauka i umetnosti od 1971. do 1981. Svetski poznat

naučnik postao je kad je sa Irenom Žolio Kiri 1937. i 1938. otkrio

izotope poznatih elemenata bombardovanjem atoma urana sporim

neutronima. Rezultat je bio neočekivan i epohalan - otkriveni su i

elementi srednje atomske mase (lantan i drugi), a ne samo tzv.

transuranski elementi kako se očekivalo, a drugi naučnici su

ponavljanjem tog eksperimenta ustanovili da je bombardovanje

neutronima proizvelo cepanje jezgra atoma urana. U Drugom svetskom

ratu bio je od početka aktivni pristalica Partizanskog pokreta i

1942. je izabran za potpredsednika na Prvom zasedanju AVNOJ-a, a

nakon rata organizovao je Institut za nuklearne nauke u Vinči

nedaleko od Beograda.

        1994 - Izrael je oslobodio stotine palestinskih

zatvorenika, što je bio deo sporazuma s PLO o palestinskoj 

autonomiji.

        1995 - Rusija je formalizovala odnose s NATO, ali je

ponovila upozorenje da bi širenje zapadnog vojnog saveza na istok

moglo da podeli Evropu.

        1998 - U severnoj avganistanskoj provinciji Tahar u

zemljotresu je poginulo najmanje 3.000 osoba.

        1999 - Avioni NATO su kod Varvarina s četiri projektila,

ispaljena za manje od pet minuta, srušili most preko Velike Morave

i ubili najmanje 11 civila, među kojima Sanju Milenković (16),

jednog od najtalentovanijih mladih matematičara u svetu. Napad je

otpočeo u 13.25 časova, pri vedrom vremenu, a most je zbog

pijačnog dana u Varvarinu bio pun ljudi. U istom napadu ubijen je 

i protojerej stavrofor Milivoj Ćirić, prva žrtva NATO agresije

među sveštenstvom Srpske pravoslave crkve, koji je usmrćen na

pragu obližnjeg hrama Uspenja Presvete Bogorodice.

        1999 - U napadu NATO avijacije na konvoj britanskih,

italijanskih i portugalskih novinara na putu Prizren-Brezovica

ubijen je vozač Nebojša Radojević, a dvoje ljudi je ranjeno.

        1999 - U Minsku su poginule 54 osobe u stampedu nekoliko

hiljada mahom mladih žitelja glavnog grada Belorusije, koji su po

okončanju koncerta rok muzike jurnuli u ulaz stanice podzemne

železnice da se zaštite od iznenadne provale oblaka.

        2002 - Utakmicom svetskog šampiona Francuske protiv

reprezentacije Senegala, koju je širom planete posmatralo najmanje

500 miliona televizijskih gledalaca, u Seulu je otvoreno prvo

svetsko fudbalsko prvenstvo na tlu Azije, koje su zajednički

organizovali Južna Koreja i Japan. Senegal je priredio prvorazredno

iznenađenje pobedivši rezultatom 1:0.

        2007 - Umro je francuski glumac i režiser Žan-Klod

Brijali. Smatran je jednim od stubova francuske kinematografije u

rangu s Filipom Noareom. Rodom iz Alžira, Brijali je 1959. skrenuo

pažnju na sebe ulogom u "Lepom Seržu" Kloda Šabrola. Tokom bogate

karijere glumio je u više od 200 filmova, koje su, između ostalih

režirali i Trifo, Romero, Leluš, Žan Klod Godar. Bio je vlasnik i

direktor pariskog pozorišta "Le Buf". Režirao je i sam nekoliko

filmova, od kojih je poslednji "Gospodin Maks", snimljen 2006.

2020 - Broj zaraženih korona virusom u svetu premašio je 

šest miliona. Virusom je do tog dana bilo zaraženo 6.009.148 osoba 

a 366.039 je preminulo.