Dogodilo se na današnji dan

 

 Danas je nedelja, 26. maj, 2024.

    735 - Umro je Sveti Bid, monah, crkveni istoričar,

literata, autor prve istorije Britanije (u srpskoj istoriografiji

poznat kao Beda Venerabilis). Njegova "Crkvena istorija engleskog

naroda" (Historia Ečlesiastica Gentis Anglorum), pisana na

latinskom, najvažniji je izvor anglosaksonske istorije između

prvog i šestog veka. Pisao je dosta i na engleskom, posebno pesme,

ali je sačuvana jedino njegova "Posmrtna pesma".

        1623 - Rođen je engleski ekonomista Vilijam Peti, tvorac

teorije radne vrednosti, koji je, prema Karlu Marksu, postavio

temelj političke ekonomije kao nauke. Smatrao je da vrednost  robe

- prema njegovoj terminologiji - prirodnu cenu, određuje  količina

rada utrošena za proizvodnju. Za razliku od  merkantilista, video

je osnovu privrednih pojava u proizvodnji. Dela: "Nešto o novcu",

"Traktat o porezima i dažbinama", "Politička anatomija Irske",

"Politička aritmetika".

        1805 - Francuski car Napoleon I je u katedrali u Milanu

krunisan za kralja Italije.

        1822 - Rođen je francuski pisac Edmon Luj Antoan de

Gonkur, tvorac naturalizma i impresionizma u francuskoj književnosti.

Zajedno s bratom Žilom Alfredom, pisao je romane, drame i studije 

iz istorije i umetnosti 18. veka. Zaveštanjem posle njegove smrti 

1896. osnovana je "Akademija Gonkur" od deset članova, koja od 1903. 

svake godine nagrađuje najbolji roman francuske literature. 

Dela: romani "Sestra Filomena", "Žermini Laserte", studije "Intimni 

portreti XVIII veka", "Umetnost XVIII veka", "Istorija francuskog 

društva za vreme revolucije", "Memoari o savremenicima" (dnevnik 

Gonkurovih).

        1851 - U Londonu je počeo prvi moderni međunarodni

šahovski turnir, koji je 15. jula 1851, u konkurenciji 16 igrača,

okončan trijumfom nemačkog majstora Adolfa Andersena. Organizator

takmičenja, nezvanični prvak sveta Englez Hauard Staunton je

zauzeo četvrto mesto, posle čega se razočaran povukao iz šaha.

Na turniru nije igrao verovatno najjači šahista tog vremena,

nepobedivi ruski majstor Aleksandar Petrov, koji je odbijao da se

takmiči izvan Rusije.

        1854 - Francuska i Velika Britanija su okupirale grčku

luku Pirej posle objave blokade Grčke zbog pokušaja napada na

Tursku.

        1865 - Predajom generala Kirbija Smita u Šrevenportu kod

Nju Orleansa u Luizijani, prestao je i poslednji oružani otpor

južnjačke vojske u četvorogodišnjem Američkom  građanskom

ratu, mesec i po dana pošto je Konfederacija  južnih

(robovlasničkih) država potpisala kapitulaciju.

        1876 - Umro je češki istoričar i političar 

František Palacki, vođa češkog preporoda u 19. veku. Kao 

lider Federalističke stranke zalagao se za federalno preuređenje

Austrije, i kasnije Austrougarske (austroslavizam). Bio je

organizator i predsednik Sveslovenskog kongresa 1848, jedan od

osnivača "Matice češke", sekretar Učenog društva, pokretač 

i urednik "Časopisa  Češkog muzeja". Dela: "Istorija češkog

naroda", "Počeci češke poezije" (s Pavlom Šafarikom).

        1896 - Krunisan je Nikolaj II Romanov, poslednji vladar

carske Rusije, pošto njegov brat Mihailo nije preuzeo krunu nakon

abdikacije Nikolaja II 1917. godine. 

        1905 - Osnovano je "Udruženje književnika Srbije".

Prvobitni naziv bio je "Srpsko književničko društvo".  U

prostorijama "Srpske književne zadruge" u prisustvu dvadesetjednog

pisca, pod predsedništvom Milana Milićevića donesena je odluka o

osnivanju Društva. Prvu upravu Srpskog  književničkog društva

sačinjavali su: Simo Matavulj, Jovan Skerlić, Dobrosav Ružić,

Živojin Dačić i Rista  Odavić, a među osnivačima su bili i

Aleksandar Belić, Jovan Skerlić, Lujo Vojnović, Milovan Glišić,

Nikola Vulić, Pavle Popović, Radoje Domanović, Simo Matavulj,

Stanoje Stanojević. Nakon Prvog svetskog rata i nastanka Kraljevine

Srba, Hrvata i Slovenaca, Društvo je decembra  1920. preimenovano u

"Udruženje srpskih književnika".

        1907 - Rođen je američki filmski glumac Marion Majkl

Morison, poznat kao Džon Vejn, koji je igrao uglavnom u vesternima,

tumačeći likove pravdoljubivih i usamljenih junaka. Filmovi:

"Veliko suđenje", "Poštanska kola", "Dugo putovanje kući", "Rio

Grande", "Pesak Ivo Džime", "Miran čovek", "Crvena reka",

"Tragači", "Čovek koji je ubio Liberti Valansa", "Rio Bravo",

"Eldorado", "Alamo".

        1912 - Rođen je mađarski državnik Janoš Kadar,

komunistički lider Mađarske od 1956. do 1988. U Drugom svetskom

ratu je kao sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije

Mađarske učestvovao u organizovanju slabašnog pokreta otpora

snagama nacističke Nemačke. Tokom vladavine Maćaša Rakošija

postavljen je za ministra unutrašnjih poslova, ali je uhapšen

1951, u vreme čistki u političkom vrhu posle rezolucije

Informbiroa 1948. i optužbi protiv Jugoslavije, nakon čega je u

logoru proveo nepune tri godine. Posle pobune protiv Rakošijevog 

režima 1956. i intervencije sovjetskih trupa, vratio se u politički 

vrh i zaslužan je za izvlačenje Mađarske iz velike društvene krize.

        1923 - Održana je prva trka "24 časa Le Mana".

        1942 - Armija nacističke Nemačke je počela napredovanje

prema Staljingradu i Kavkazu, što je bio uvod u Staljingradsku

bitku, ključnu vojnu operaciju Drugog svetskog rata. Bitka vođena

od kraja juna 1942. do početka februara 1943. okončana je potpunim

slomom Nemaca i njihovih saveznika Italijana, Mađara, Rumuna i

Hrvata.

        1942 - U Londonu je potpisan britansko-sovjetski ugovor 

o punoj saradnji dve zemlje u Drugom svetskom ratu i posle

okončanja rata.

        1954 - U Egiptu je otkriven pogrebni brod faraona Keopsa.

        1955 - U prvu službenu posetu Jugoslaviji predstavnika

Sovjetskog Saveza posle 1948. i kampanje Informbiroa, u Beograd 

je doputovala državno-partijska delegacija s prvim sekretarom

Centralnog komiteta sovjetske Komunističke partije Nikitom

Hruščovom na čelu. Razgovori u Beogradu i na Brionima završeni

su potpisivanjem "Beogradske deklaracije" u kojoj su sadržani

principi odnosa dveju država.

        1966 - Britanska Gvajana je postala nezavisna država u

okviru Britanskog komonvelta pod nazivom Gvajana.

        1972 - U Moskvi je potpisan ugovor između Sovjetskog

Saveza i SAD o ograničenju strategijskog nuklearnog naoružanja.

        1976 - Umro je nemački filozof Martin Hajdeger, jedan od

najznačajnijih mislilaca 20. veka, profesor univerziteta u

Frajburgu. Bio je zaokupljen smislom bivstvovanja i istraživanjima

koja je imenovao izrazom "fundamentalna ontologija". Veoma plodan

autor. Dela: "Bitak i vreme", "Kant i problem metafizike",

"Šta je metafizika", "Uvod u metafiziku", "Šta znači mišljenje",

"Šta je to filozofija", "Niče", "O suštini istine", "Šumske

staze", "Kantova teza o bivstvovanju", "Oznake na putu".

        1978 - Umrla je ruska balerina Tamara Platonovna Karsavina,

jedna od najvećih umetnica klasičnog baleta u prvoj polovini 20.

veka. S Anom Pavlovom i Vaclavom Nižinskim bila je među glavnim

zvezdama Ruskog baleta Sergeja Đagiljeva, u Imperatorskom baletu u

Petrogradu je nastupala kao primabalerina i gostovala je na scenama

u Parizu u Londonu, gde je 1928. osnovala baletsku školu. Upamćena

je kao nezamenjiva partnerka Nižinskog u baletu "San o ruži" i po

sjajnim rolama u baletima "Šeherezada", "Žar ptica", "Petruška",

"Fantastični dućan", "Trorogi šešir".

        1979 - Izrael je vratio Egiptu sinajsko središte El Ariš,

okupirano u ratu 1967.

        1991 - Austrijski putnički avion "Boing 767", kompanije

bivšeg automobilskog asa Nikija Laude, pao je oko 160 kilometara

severno od Bangkoka, što nije preživeo niko od 223 osobe u avionu, 

uključujući troje Jugoslovena. Javnost je bila šokirana prizorima 

pljačke poginulih, u kojoj su učestvovale hiljade Tajlanđana, 

uključujući pojedine policajce i članove spasilačkih ekipa.

        1991 - Zvijad Gamsahurdija je izabran za predsednika

Gruzije.

        1995 - Glavni štab Vojske Republike Srpske je saopštio da

je zarobljeno više stotina pripadnika Unprofora zbog napada aviona

NATO pakta. Intervencijom predsednika Srbije Miloševića, tokom

juna 1995. oslobođeni su svi zarobljeni pripadnici Unprofora,

ukupno 372 osobe.

        1998 - Skupština Srbije je usvojila Zakon o univerzitetu

kojim je vlada Srbije ovlašćena da postavlja rektora, dekane,

univerzitetske i fakultetske upravne i nadzorne odbore. 

        1999 - U napadu na Makiš, avijacija NATO pakta je prvi put

od početka agresije na Srbiju (SRJ) koristila kasetne bombe na

širem području Beograda, u selu Ralja raketa je pogodila jednu

kuću, usmrtivši 29-godišnju ženu i njeno dvoje dece od četiri

i osam godina, a dva deteta su ubijena i u bombardovanju sela

Radoše na Kosovu i Metohiji.

        2000 - Planinar Dragan Jaćimović postao je prvi Srbin

koji se popeo na najviši svetski vrh Mont Everest.

        2006 - Nemački kancelar Angela Merkel otvorila je u

Berlinu, uz ogroman laserski spektakl, najmoderniju evropsku

železniču stanicu, velikim delom od stakla. Gradnja ovog 

arhitektonskog čuda trajala je 11 godina, a troškovi su

procenjeni na oko 700 miliona evra. Kolosek dug 450 metara, 

u pravcu istok-zapad, pokriven je staklenom halom dugom 321 metar, 

i u nju bi mogla da stanu čak tri "Er bas" aviona tipa A340. 

Stanica je projektovana za oko 300.000 putnika i 1.100 vozova 

dnevno.

        2006 - Eduar Mišlen, direktor francuske kompanije Mišlen,

poginuo je u nesreći na moru, u ribarskom čamcu "Sloboda" koji je

potonuo pod nerazjašnjenim okolnostima. "Mišlen" zapošljava

130.000 ljudi širom sveta, od kojih 30.000 u Francuskoj.

        2006 - Šesnaestogodišnjak iz Berlina ranio je nožem 28

osoba u centru Berlina neposredno posle proslave otvaranja nove

železničke stanice Hauptbanhof. Napad se dogodio blizu zgrade

Rajhstaga (Skupština) posle proslave kojoj je prisustvovalo oko

500.000 lica. Mladić je počeo nasumice da napada ljude nožem iza

zgrade Rajhstaga da bi zatim istrčao  na glavnu ulicu u centralnoj

četvrti Mite i nastavio s napadima.

        2008 - Umro je Sidni Polak, američki filmski režiser,

glumac i producent. Autor je filmova "Prokleti posed", "Konje

ubijaju, zar ne?", "Džeremaja Džonson", "Devojka koju sam voleo",

"Tri Kondorova dana", "Tutsi", "Prevodilac", "Moja  Afrika" - za

koji je 1985. dobio Oskara.

2011 - Uhapšen je general Ratko Mladić, optužen za zločine

tokom građanskog rata u Bosni i Hercegovini, od strane Tribunala 

za bivšu Jugoslaviju sa sedištem u Hagu.

2013 - U kriptu crkve Svetog Đorđa na Oplencu položeni su 

posmrtni ostaci poslednjeg jugoslovenskog kralja Petra II Karađorđevića,

kraljica Marije i Aleksandre i princa Andreja Karađorđevića. Kralj 

Petar II prethodno je bio sahranjen u manastirskoj crkvi Svetog Save u 

Libertvilu, Ilinois, SAD. Njegovoj sahrani novembra 1970. u Libertvilu, 

pored desetina hiljada tamošnjih Srba i službenih predstavnika SAD, 

prisustvovalo je i više od 400 američkih pilota spasenih od strane 

rojalista tokom Drugog svetskog rata u okupiranoj Jugoslaviji. Kraljica 

Aleksandra prethodno je počivala na kraljevskom groblju Tatoi, Atina, 

kraljica Marija na kraljevskom groblju pored zamka Vindzor, Britanija, 

a kraljević Andrej na groblju manastira Nova Gračanica u Ilinoisu.

2016 - U Siriji su, od početka rata tokom pet godina sukoba, 

poginule ukupno 282.283 osobe, saopštila je opoziciona Sirijska 

opservatorija za ljudska prava. Pritom, 81.436 su civili, od čega 

14.040 deca.

2017 - Prilikom napada na grupu koptskih hrišćana u Minji, 

Egipat, ubijeno je 29 osoba a 22 su povređene. Ekstremista, povezan 

sa tzv. Islamskom državom, napao je grupu hrišćana koji su se 

kretali ka manastiru Svetog Samuela, između Minje i Fajuma.

2017 - Umro je Zbignjev Bžežinski, izuzetno uticajan američki 

politikolog, poljskog porekla, bivši savetnik za nacionalnu bezbednost 

SAD. Bžežinski je bio savetnik u administraciji Džimija Kartera od 

1977. do 1981. kao i Lindona Džonsona od 1966. do 1968, ali je kao 

ekspert, član različitih odbora i organizacija i profesor na 

Univerzitetu Džons Hopkins ostao aktivan i uticajan do kraja života. 

Važio je za zastupnika tvrde linije u američkoj spoljnoj politici, 

kao ključni strateg politike SAD prema Istočnoj Evropi i Rusiji.

2020 - U Mineapolisu, Minesta, SAD, počeli su protesti zbog 

smrti Džordža Flojda, Afroamerikanca koji je stradao prilikom hapšenja. 

Usledili su protesti širom Sjedinjenih Država.