Dogodilo se na današnji dan

 

 Danas je sreda, 29. maj, 2024.

     1176 - Vojska udruženih italijanskih gradova

Lombardijske lige nanela je u bici kod Lenjana odlučujući

poraz trupama nemačkog cara Fridriha I Barbarose, koji se

posle poraza pokajnički izmirio s papom i preuzeo vođstvo

Trećeg krstaškog rata.

        1453 - Posle duge opsade Turci su osvojili

Konstantinopolj (Carigrad), što je bio konačni kraj Vizantije.

U krvavoj trodnevnoj orgiji Turci su potom pobili sve branioce,

uključujući poslednjeg vizantijskog vladara Konstantina XI

Paleologa, sina cara Manojla II i carice Jelene, čiji je

otac bio srpski velmoža Konstantin Dragaš.

        1500 - Portugalski moreplovac Bartolomeo Dijas utopio

se u blizini Rta Dobre Nade na krajnjem jugu Afrike, koji je

on i otkrio 1486. prozvavši ga rt Oluja, pošto je njegova

ekspedicija na tom mestu tada doživela veliko nevreme. Iste

vode bile su, za njega, kobne četiri godine docnije, pošto

je ekspediciju od 13 brodova, koju je predvodio s Pedrom

Alverešom Kabralom, na putu ka Indiji, tada zadesilo olujno

nevreme. Preostali brodovi su se tada zaputili ka zapadu i

Kabral je otkrio Brazil, proglasivši ga posedom Portugalske

krune.

        1630 - Rođen je engleski kralj Čarls II Stjuart,

sin Čarlsa I pogubljenog u građanskom ratu 1649.

Postao je vladar 1660. nakon ukidanja republike uspostavljene

1653. strahovladom Olivera Kromvela. Stupajući na presto

obavezao se na poštovanje prava Parlamenta kao i ličnih

sloboda građana. Stranka vigovaca (liberali) i Parlament

su ga je 1679. primorali da potpiše "Habeas Corpus Act" kojim

su ozakonjene izvesne građanske slobode, a građani

zaštićeni od nezakonitog hapšenja i utamničenja.

        1807 - Turskog sultana Selima III, koji je na

presto došao 1789, slabog vladara kome nije uspevalo

da izađe na kraj sa samovoljom janičara u Beogradskom i

Vidinskom pašaluku, oborio je Mustafa IV.

1867 - Ugarski parlament je izglasao 12. zakonski član 

kojim su regulisani odnosi austrijskog i ugarskog dela potonje 

dvojne monarhije. On je u istoriografiji poznat kao Austro Ugarska 

nagodba. Pošto je nagodba usvojena dotadašnje Austrijsko carstvo 

postalo je dvojna, Austrougarska monarhija. Bečki dvor je, zbog 

stalne krize koja je potresala Austriju od revolucionarne 1848, 

i dodatno posle poraza u ratu sa Pruskom 1866. prethodno odlučio 

da odustane od unitarne forme. Nadalje, postojale su dve države 

u personalnoj uniji pod kućom Habzburga. Zajednički su ostali 

spoljni poslovi, vojska, mada su postojale i lokalne formacije kao 

Landver u Austriji i Honved u Ugarskoj, kao i zajednički segment 

finansija, pri čemu su detalji, poput carinske politike, posebno 

usaglašavani.

        1875 - Rođen je srpski pisac Svetozar Ćorović, 

jedan od intelektualnih prvaka bosanskohercegovačkih Srba 

u vreme austrougarske okupacije. S Aleksom Šantićem i 

Jovanom Dučićem pokrenuo je u Mostaru 1896. list "Zora". 

Tokom Prvog svetskog rata interniran je u teškim uslovima 

od čega neizlečivo oboleo. U pripovetkama, dramama i 

romanima opisivao je život u rodnoj Hercegovini,

neposrednim stilom, živopisno i s lakoćom. Dela: romani

"Stojan Mutikaša", "Ženidba Pere Karantana", "Majčina

Sultanija", zbirke pripovedaka "U časovima odmora", "Moji

poznanici", "Brđani", drame "Zulumćar", "On", "Adam-beg",

"Ajša".

        1879 - Rođen je srpski pisac Kosta Abrašević.

Politički angažovan pesnik. Njegovi umetnički nedorađeni

stihovi, što valja pripisati činjenici da je stvarao izuzetno

mlad, umro je u 19. godini, prožeti su empatijom prema

socijalno obespravljenima. Pesme: "Zviždi vetre", "Svet je

nama otadžbina", "Bratstvo", "Crvena".

        1894 - Rođen je američki filmski režiser austrijskog

porekla Džozef fon Šternberg, vizuelni perfekcionista, majstor

osvetljenja i kontrasta. Pođednako je upečatljiv u epskim

scenama i u krupnim planovima izrazite plastičnosti i

senzibiliteta, što je umnogome rezultat sjajne saradnje s

glumicom Marlen Ditrih. Filmovi: "Podzemlje", "Plavi anđeo",

"Maroko", "Jedna američka tragedija", "Šangaj ekspres", "Plava

venera", "Crvena kraljica", "Đavo je žena", "Šangajsko

podzemlje", "Makao".

        1910 - Umro je ruski kompozitor, pijanista i dirigent

Milij Aleksijevič Balakirjev, pokretač i idejni vođa

kompozitorske grupe, po njemu nazvane Balakirjevljev kružook

ili "Velika petorica". Grupu su sačinjavali još Cezar Kjuj,

Modest Musorgski, Nikolaj Rimski-Korsakov i Aleksandar Borodin.

Nadovezujući se na ruskog kompozitora Mihaila Glinku, izgradio

je mužički stil na elementima folklora, prvenstvno ruskog i

orijentalnog. Dela: simfonijske poeme "Rusija", "Tamara", muzika

za "Kralja Lira", klavirske kompozicije, uključujući fantaziju

"Islamej".

        1914 - U sudaru putničkog broda "Carica Irske" i

norveškog teretnjaka "Storstat" na reci Sent Lorens u Kanadi

poginulo je najmanje 1.012 osoba.

        1917 - Srpski pisac Vladislav Petković Dis, jedan od

najtalentovanijih pesnika srpske književnosti, utopio se u

Jonskom moru kod Krfa pošto je brod na kojem se nalazio

torpedovala nemačka podmornica. Posle završene gimnazije bio

je učitelj u selu Prliti, potom carinski činovnik u Beogradu.

S piscem Simom Pandurovićem, jednim od osnivača srpske moderne,

uređivao je časopis "Književna nedelja". U Prvom svetskom ratu

povukao se sa srpskom vojskom preko Albanije, posle čega odlazi

u Francusku. Njegova lirika je samosvojna, veoma senzibilna,

muzikalna u ritmu i emocijama, okrenuta unutrašnjem životu,

maštanju i halucinacijama, pesimistična. Njegova pesma

"Možda spava" spada u najizrazitija lirska ostvarenja

simbolizma u srpskoj poeziji. Dela: zbirke pesama "Utopljene

duše", "Mi čekamo cara".

        1917 - Rođen je američki državnik Džon Ficdžerald

Kenedi, koji je 1960. u 43. godini života postao najmlađi šef

države u istoriji SAD. U Drugom svetskom ratu služio je u

mornarici, a potom kratko bio novinar. U Kongres je izabran 1947, 

a 1952. postaje senator. Za predsednika SAD izabran je kao kandidat

Demokratske stranke. Ubijen je u Dalasu 22. novembra 1963. Kao

atentator zvanično je označen Li Osvald koji je pod sumnjivim

okolnostima i sam ubijen dva dana potom u policijskoj stanici u

Dalasu. Njegova smrt i danas je predmet različitih tumačenja.

        1919 - U jeku građanskog rata u Rusiji, Britanija,

Francuska, SAD i Italija priznale su vladu carskog generala

Aleksandra Kolčaka, predvodnika "belogardejaca", koji su u

početku, uz podršku zapadnih sila, imali znatne uspehe

protiv slabije naoružane Crvene armije. Njegove jedinice su

razbijene u januaru 1920, a on je uhapšen na železničkoj

stanici u Irkutsku i ubrzo streljan.

        1923 - Rođen je srpski pozorišni, filmski i TV

glumac Milutin Mića Tatić. Posebno je upamćen kao junak

TV serije za decu "Na slovo, na slovo", kao i po glasu

pozajmljenom Peri detliću, Popaju, patku Dači. Najmlađe

slušaoce Radio Beograda godinama je budio emisijom "Dobro

jutro, deco".

        1942 - Umro je američki filmski i pozorišni glumac

Džon Barimor, poznat po ulogama ljubavnika u doba nemog filma.

Filmovi: "Romeo i Julija", "Dr Džekil i mister Hajd",

"Raspućin i carica", "Marija Antoaneta".

        1953 - Novozelanđanin Edmund Hilari i Nepalac

Namgjal Vangdi, poznat kao Tenzing Norgaj, postali su prvi

ljudi koji su osvojili "krov sveta" Mont Everest, 8.848

metara visok vrh planinskog masiva Himalaji.

        1966 - Budistička kaluđerica spalila se u

vijetnamskom gradu Hue u znak protesta protiv proameričke

marionetske vojne vlade Južnog Vijetnama.

        1972 - Generalni sekretar Centralnog komiteta

Komunističke partije i predsednik Prezidijuma Vrhovnog

Sovjeta Sovjetskog Saveza Leonid Brežnjev i predsednik

SAD Ričard Nikson potpisali su u Moskvi dokument pod nazivom

"Osnova za međusobne odnose Sovjetskog Saveza i SAD" kojim

je otvorena era boljih odnosa dveju tadašnjih velesila.

        1978 - Šef kineske diplomatije Huang Hua označio

je u Ujedinjenim nacijama Sovjetski Savez kao najopasniji

izvor izbijanja novog svetskog rata.

        1979 - Umrla je američka filmska glumica kanadskog

porekla Meri Pikford, zvezda nemog filma. S Čarlijem Čaplinom,

Daglasom Ferbanksom i Dejvidom Grifitom osnovala je 1919.

filmsku kompaniju "Junajted Artist Korporejšn". Filmovi:

"Dobri mali đavo", "Devojka od juče", "Jedna mala bogata

devojka", "Polijana", "Mali lord Fontelroj", "Gaučo", "Koketa".

        1985 - Na stadionu "Hejsel" u Briselu u neredima pred

finalni meč evropskog Kupa šampiona između italijanskog prvaka

"Juventusa" i engleskog "Liverpula" pogunulo je 39 i povređeno

više od 400 ljudi, uglavnom italijanskih navijača.

        1989 - Japanski sud odlučio je da lekari u Japanu nisu

dužni da pacijentima obolelim od raka saopšte istinu.

        1990 - Za prvog predsednika Rusije izabran je Boris

Jeljcin.

        1994 - U izbeglištvu u Čileu umro je bivši

istočnonemački lider Erih Honeker, od 1976. do 1989. predsednik

Nemačke Demokratske Republike, kad je oboren s vlasti na talasu

masovnih antirežimskih protesta. Kao član Komunističke partije

Nemačke, uhapšen je od strane nacista 1935. i u koncentracionim

logorima bio je do 1945. U Politbiro vladajuće Jedinstvene

socijalističke partije Nemačke (komunisti) izabran je 1958,

prvi sekretar postao je 1971. a generalni sekretar 1976.

Izgradio je 1961. Berlinski zid, simbol "hladnog rata".

        1997 - Loran Kabila preuzeo je dužnost predsednika

Demokratske Republike Kongo (bivši Zair), 12 dana pošto su

njegove snage porazile u sedmomesečnom građanskom ratu armiju

lojalnu diktatoru Mobutuu Sese Seku.

        1999 - Američki "Diskaveri" postao je prvi "spejs

šatl" koji je pristao na Međunarodnu kosmičku stanicu.

        2002 - Odlazeći predsednik Malija Alfa Omar Konare

pomilovao je bivšeg diktatora te afričke zemlje Musu Traorea

i njegovu suprugu Marijam, uhapšene posle Traoreovog zbacivanja

s vlasti 1991. godine.

        2005 - Francuski glasači odbacili su na referendumu

Predlog Ustava Evropske unije.

2014 - Rusija, Kazahstan i Belorusija oformili su Evroazijsku 

uniju. Sporazumom o formiranju Evroazijske unije, potpisanim u Astani 

u Kazahstanu, garantovan je slobodan tranzit robe, usluga, kapitala 

i radne snage, kao i međusobna koordinacija s namerom da se dodatno 

prodube bliski odnosi tih zemalja.

2015 - Sjedinjene Američke Države uklonile su Kubu sa "crne 

liste" na kojoj se nalaze zemlje osumnjičene za sponzorisanje 

terorizma.  

2017 - Preminuo je Konstantin Micotakis, bivši predsednik 

vlade Grčke. Micotakis, umereni konzervativac, bio je poslanik u 

raznim sazivima grčke skupštine, od 1946, a predsednik vlade od 

1990. do 1993. Još od polovine šezdesetih u više navrata nalazio 

se na funkciji ministra. Tokom Drugog svetskog rata bio je aktivni 

pripadnik pokreta otpora na rodnom Kritu, a 1967. vojna hunta ga je 

uhapsila, ali je uspeo da pobegne. U Grčku se iz Francuske vratio 

nakon obaranja vojne uprave 1974. godine.