Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je sreda, 13. mart, 2024. 

   1325 - Osnovan je grad Tenočtitlan, prestonica države

Asteka.

        1572 - Umro je Petar Hektorović, renesansni pisac

sa dalmatinskog ostrva Hvar, autor speva "Ribanje i ribarsko

prigovaranje", jednog od najoriginalnijih dela renesansne

književnosti. U spev je uneo više srpskih narodnih pesama,

uključujući epsku pesmu "Kraljević Marko i brat mu Andrijaš".

Preveo je spev "Remedia amoris" rimskog pesnika Ovidija.

        1733 - Rođen je engleski hemičar i filozof Džozef

Pristli, koji je otkrio kiseonik, amonijak, hlorovodonik,

azot-oksid, ugljendioksid i sumpornu kiselinu. Bio je vatreni

pristalica Francuske revolucije i ogorčeni protivnik ateizma

prosvetitelja - verovao je u besmrtnost duše. Dela: "Hartlijeva

teorija o ljudskom duhu na principima asocijacije ideja", "Slobodni

razgovori o materijalističkim učenjima", "Sokrat i Isus",

"Istorija i sadašnje stanje elektriciteta".

        1741 - Rođen je austrijski (tada Svetog Rimskog carstva)

car Josif II, sin Marije Terezije i njen savladar od 1765. do 1780.

U interesu novih građanskih slojeva, na koje se oslanjao u borbi

protiv preživelih institucija izraslih iz srednjeg veka, sproveo

je reforme na tragu ideja prosvetiteljstva. Oslobodio je kmetove

zavisnosti od plemstva, ali je ipak zadržao vlast vlastelinskog

suda nad njima. Ustanovio je poreze i za plemstvo i sveštenstvo.

Godine 1781. izdao je "Patent o toleranciji" kojim je, u ekskluzivno

rimokatolickoj Austriji, dozvoljena potpuna sloboda veroispovesti

kao i pristup u državnu i javnu službu. Ipak, u skladu s načelima

prosvećenog apsolutizma težio je centralizaciji i germanizaciji.

Njegove reforme dočekane su oduševljeno među austrijskim Srbima,

najviše u današnjoj srpskoj Vojvodini. Pod utiskom brutalnosti

Francuske revolucije poništio je niz svojih reformskih poteza, da

bi njegov brat i naslednik Leopold II, docnije, potpuno uklonio sve

tekovine reformi Josifa II.

        1781 - Engleski astronom nemačkog porekla Vilijam Heršel

otkrio je Uran, sedmu planetu Sunčevog sistema.

        1848 - Dan posle masovnih demonstracija u Beču, pao je režim 

kancelara Klemensa Meterniha. Kancelar je pobegao u Veliku Britaniju, a 

hiljadama gnevnih Bečlija koje su opkolile dvor car Ferdinand I 

obećao je ustav.

        1855 - Umro je srpski slikar i pisac Dimitrije

Avramović, jedan od začetnika romantizma u srpskom slikarstvu.

Studirao je na Umetničkoj akademiji u Beču, gde je izradio

portret Vuka Karadžića. Ukrasio je zidove i ikonostas Saborne 

crkve u Beogradu, crkve u Topoli, manastira u Vrdniku, portretisao 

je kneza Mihaila Obrenovića, mitropolita Petra, Simu Milutinovića 

Sarajliju. U Svetoj Gori je, prema nalogu Državnog saveta, 

prepisivao povelje srpskih vladara i kopirao živopise i po

povratku je objavio delo "Sveta Gora sa strane vere, hudožestva 

i povesnice", kojim je stekao velike zasluge za srpsku istorijsku

nauku. Kao publicista sarađivao je u časopisima "Podunavka",

"Sedmica" i "Srbski dnevnik".

        1860 - Rođen je austrijski kompozitor i muzički pisac

Hugo Filip Jakob Volf, poznat po knjigama pesama, posebno po "Knjizi

španskih pesama" i "Knjizi Geteovih pesama". Komponovao je solo

pesme na stihove Hajnriha Hajnea, Getea, Jozefa fon Ajhendorfa,

španskih i italijanskih pesnika.

        1871 - Rođen je srpski general i vojni pisac Živko

Pavlović, član Srpske kraljevske akademije, učesnik oba balkanska

i Prvog svetskog rata. U Prvom balkanskom ratu bio je načelnik

štaba Primorskog kora koji je opsedao Skadar, a u Drugom načelnik

Operativnog odeljenja srpske Vrhovne komande. U Prvom svetskom ratu

bio je jedan od najbližih saradnika vojvode Radomira Putnika, a 

kao pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande rukovodio je

povlačenjem srpske vojske. Na Solunskom frontu komandovao je 1916.

i 1917. Šumadijskom divizijom. Penzionisan je 1923. Dela: vojne

studije "Bitka na Jadru avgusta 1913. godine", "Opsada Skadra

1912-1913.", "Bitka na Kolubari", "Beogradska operacija".

        1881 - Članovi tajnog terorističkog udruženja "Narodna

volja" ubili su ruskog cara Aleksandra II Nikolajeviča Romanova.

Tokom vladavine, 1861. Aleksandar II oslobodio je seljake feudalnih

obaveza, reorganizovao sudstvo, upravu i vojsku i proširio državu 

osvajanjem današnje Kirgizije, Turkmenije, Uzbekistana i delova 

Kavkaza. Nasledio ga je sin Aleksandar III.

        1895 - U Njujorku je izgorela laboratorija Nikole Tesle.

        1903 - Rođen je srpski geolog Kosta Petković, profesor

Univerziteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti,

upravnik Geološkog zavoda i Geološkog instituta, urednik

"Geoloških anala Balkanskog poluostrva", "Zbornika" i "Glasnika

Geološkog instituta SANU". Objavio je više od 200 naučnih radova

i izradio prvu geološku kartu Jugoslavije po internacionalnoj

normi. Dela: "Geološki sastav i tektonski sklop Suve planine",

"Geološki sastav i tektonski sklop Majdanpeka", "Geologija okoline

Dubrovnika", "Geološka građa Jugoslavije i njen uticaj na

obrazovanje rudnih ležišta, reljefa i razvoj privrede", "Mezozoik

Jugoslavije I-IV", "Trusna katastrofa u Skoplju 26. jula 1963.

I-III", "Studija seizmo-tektonske karakteristike teritorije Crne

Gore".

        1913 - Rođen je Sergej Mihalkov, ruski pisac, akademik. 

Najpoznatiji kao klasik ruske dečje književnosti, autor je 

teksta himne negdašnjeg Sovjetskog Saveza kao i aktuelne himne 

Rusije. Književnik izuzetnog ugleda, kao literata pojavio se poznih 

tridesetih. U više navrata bio je deputat Vrhovnog sovjeta i Ruske 

republike, predsednik Saveza pisaca. Veliku popularnost imale su 

i njegove basne iz svakodnevice, njih oko 250. Dobitnik je 

najviših ruskih (i sovjetskih) priznanja. 

        1928 - Pukla je brana "St. Frensis" oko 60 kilometara

severno od Los Anđelesa i najmanje 450 ljudi se utopilo.

        1938 - Proglašeno je prisajedinjenje (anšlus) Austrije -

Nemačkoj, nakon što su, prethodnog dana nemačke trupe zaposele

Austriju. Formalnim proglašenjem pripajanja Austrija je prestala da

postoji a umesto termina Austrija unutar Nemačke ubuduće je

korišćen naziv - Istočna Marka.

        1938 - U Francuskoj je socijalista Leon Blum formirao vladu

Narodnog fronta.

        1941 - Rođen je Mahmud Darviš, najpriznatiji palestinski

pesnik i jedan od najvećih pesnika arapskog jezika uopšte. Njegova

poezija prevođena je na više od 20 jezika. Opisivao je borbu svog

naroda za nezavisnost, kritikujući pri tom i Izrael i palestinsko

rukovodstvo kao i neslogu Palestinaca. Ranih sedamdesetih studirao

je u bivšem Sovjetskom Savezu, a PLO je napustio 1993. u znak

protesta zbog potpisivanja privremenog mirovnog sporazuma s Izraelom.

Godine 1988. napisao je Manifest koji je poslužio kao deklaracija

nezavisnosti palestinske države. Bio je cenjen širom Bliskog

istoka i smatran je palestinskim nacionalnim pesnikom.

        1972 - Velika Britanija i Kina saglasile su se da razmene

ambasadore, 22 godine pošto je London prvi priznao vladu u Pekingu,

a Britanci su ukinuli konzulat na Tajvanu.

        1975 - Umro je Ivo Andrić, pisac, dobitnik Nobelove 

nagrade za književnost, član Srpske kraljevske akademije.

Studirao je književnost i istoriju u Zagrebu, Beču, Krakovu i

Gracu i doktorirao istoriju u Gracu 1924. tezom "Razvoj duhovnog

života u Bosni pod uticajem turske vladavine". U Prvom svetskom

ratu hapšen je i interniran od strane austrougarskih vlasti. 

U međuratnom periodu radi u diplomatiji, bio je ambasador 

Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U mladosti je pisao pesme 

("Ex ponto", "Nemiri", "Lirika"). Odlikovao se vanrednom čistotom 

jezika i stilom, prefinjenim psihološkim analizama. Dela: romani 

"Na Drini ćuprija", "Travnička hronika", "Gospođica", "Prokleta 

avlija", "Omer-paša Latas" (nedovršen), zbirke pripovedaka 

"Nemirna godina", "Žeđ", "Jelena, žena koje nema", "Znakovi", 

"Deca", "Kuća na osami", putopisi i skice "Staze, lica, predeli", 

meditativna proza "Znakovi pored puta".

        1986 - Kosmonauti Vladimir Solovjov i Leonid Kizim postali

su prvi članovi posade sovjetske kosmičke stanice "Mir".

        1990 - Sovjetska skupština izglasala je okončanje

72-godišnjeg monopola na vlast Komunističke partije.

        1992 - U zemljotresu na istoku Turske poginulo je najmanje

570 osoba.

        1996 - U gradiću Danblejn oko 40 kilometara severno od

Glazgova ubica je u gimnastičkoj sali osnovne škole usmrtio 16

učenika prvog razreda, uzrasta između pet i šest godina i njihovu

učiteljicu, ranio još 13 đaka i potom izvršio samoubistvo.

        1997 - Jordanski vojnik ubio je sedam izraelskih učenica

koje su tokom ekskurzije obilazile oblast nazvanu "Ostrvo mira" na

izraelsko-jordanskoj granici.

        1999 - U eksplozijama koje su albanski teroristi izazvali

u centru Podujeva i na pijaci u Kosovskoj Mitrovici poginulo je

šestoro i ranjeno više od 50 lica, a u napadima terorističke

takozvane Oslobodilačke vojske Kosova, kod Vučitrna, ubijena su

dva pripadnika Vojske Jugoslavije.

        2001 - Vladajući avganistanski ekstremno islamistički

talibanski pokret okončao je uništavanje dve drevne statue Bude 

u Bamijanu, neprocenjive umetničke i istorijske vrednosti, ne

obazirući se na zgražavanje celog sveta.

        2003 - Umro je srpski kompozitor Enriko Josif, član Srpske

akademije nauka i umetnosti. Njegov kompozitorski opus izuzetno je

bogat i raznolik, uključujući Lirsku simfoniju za četiri flaute,

harfu i gudački orkestar, "Snoviđenja" za flautu, harfu i klavir,

"Tri psalma" za klavir, "Smrt Stefana Dečanskog". Osim komponovanja

i pedagoškog rada, bavio se i muzičkom kritikom, esejistikom i

publicistikom, takođe veoma uspešno.

        2007 - Najmanje 42 osobe, većinom deca, umrlo je tokom 

24 časa u južnoj Somaliji od epidemije kolere. Kolera čiji

su simptomi dijareja i povraćanje, može da dovede do smrti i u

roku od pet sati, ukoliko se ne leči.

        2007 - Najmanje 48 ljudi stradalo je na severu Indije od

hladnoće, ili od posledica neprekidnih obilnih kiša praćenih

olujama i gromovima.

        2008 - U zajedničkoj operaciji američkih i

avganistanskih vojnih snaga ubijen je 41 talibanski ekstremista,

između ostalih i talibanski komandant Tordžan Ešakzai.

Talibanski gerilci stradali su tokom prebacivanja iz avganistanskih

provincija Nimruz i Helmand u Pakistan.

 

2013 - Izabran je novi poglavar rimokatoličke crkve papa 

Frančesko I (Franja), prvi papa rođen na tlu američkog kontinenta. 

Rodom Argentinac, Hoze Marija Bergoljo pripadnik je jezuitskog reda

(Societas Jesu). 

2018 - Zvaničnik SAD Ves Mičel, prilikom dvodnevne poste 

Beogradu i Prištini, objavio je da SAD pružaju podršku formiranju 

vojske tzv. Kosova.

2019 - Rusija je usvojila dokument povodom godišnjice početka 

NATO vojne agresije protiv Srbije, odnosno SRJ, u kojem je naglašeno 

da je vojna operacija članica NATO predstavlja akt agresije protiv 

suverene države i da bi stoga inicijatore ovog zločina trebalo pozvati 

na odgovornost. Kako je navedeno, ta vojna operacija odrazila se negativno 

na dalji razvoj uzajamnih odnosa i poverenja evropskih država, 

a nekažnjavanje odgovornih dovelo je do novih tragedija u Siriji, 

Iraku, Libiji.

2022 - Umro je Igor Mandić, novinar, književni kritičar, pisac, 

jedan od najpopularnijih žurnalista na prostoru negdašnje Jugoslavije. 

Pisao je najčešće na kulturološke teme, eseje, polemike, književne 

kritike. Rođen u Šibeniku, studirao je, živeo i radio u Zagrebu. Bio 

je glavni urednik zagrebačkog dnevnika Vjesnik. Dobitnik je nagrade 

Hrvatskog novinarskog društva za životno delo. Bio je dosledni zagovornik 

građanskog modela društva i u vreme negdašnje Jugoslavije i potom do 

kraja života. Otvoreno je izražavao žal za Jugoslavijom. Retko plodan, 

autor je više od 30 knjiga. Dela: "Arsen, monografija ", "Zbogom dragi 

Krleža ", "Prijapov problem ", "Bijela vrana, kolumne-polemike", "Sebi 

pod kožu, nehotična autobiografija ", "Bračna kuhinja ".