Dogodilo se na današnji dan

 Danas je subota, 30. mart,  2024.

 1135 - Rođen je jevrejski filozof, lekar, matematičar i

astronom Mojsije ben Majmon, poznat kao Majmonides, sledbenik

Aristotela, najveći jevrejski filozof srednjeg veka. U najvažnijem

filozofskom delu "Vodič ljubavi" pokušao je da zasnuje religiju na

racionalnim osnovama, što je izazvalo žestoku osudu ortodoksnih

pristalica judaizma. Napisao je više astronomskih i matematičkih

rasprava i 18 medicinskih traktata s teorijama znatno ispred vremena

u kojem je živeo.

        1746 - Rođen je španski slikar Francisko Hose de Goja i

Lusientes, umetnik nemirnog i pustolovnog duha. Postao je 1786.

dvorski slikar i naslikao je niz portreta - među najboljima u tom

žanru - članova kraljevske porodice, dvorskih uglednika i poznatih

ličnosti. U kompozicijama iz istorije i savremenog života ispoljio

je izrazitu sklonost ka sarkazmu i kritici društva. Opsednut

tragičnom sudbinom španskog naroda, stvorio je potresne

slike-dokumenta ("Drugi maj 1808", "Treći maj 1808. - streljanje u

Madridu"), a u poznim godinama fantazmagorične prizore ("Saturn",

"Prometej", "Ples veštica") i velike cikluse u bakropisu i

litografiji. Pri kraju života, već oslepeo, morao je da emigrira u

Francusku, gde je umro. Glavna dela: "Odevena Maja", "Gola Maja",

"Porodica Karlosa IV", "Marija-Lujza", "Slikar Fransisko Baje",

grafički ciklusi "Kapričosi", "Užasi rata", "Poslovice",

"Tauromahija".

        1842 - Američki lekar Kroford Long prvi je - prilikom

hirurške intervencije u bolnici u gradu Džeferson u američkoj

državi Džordžija - upotrebio eter kao anestetik.

        1844 - Rođen je francuski pisac Pol Verlen, boem i

pustolov, čije su neposredne pesme, pune lirizma i muzike, znatno

uticale na simbolizam. Dela: zbirke "Romanse bez reči", "Galantne

svečanosti", "Elegije", "Mudrost".

        1853 - Rođen je holandski slikar Vinsent van Gog, jedan od

najoriginalnijih i najtemperamentnijih u istoriji slikarstva. Slikao

je žarkim bojama, a njegova ekspresivna dela prodorne snage

neprevaziđena su u izražavanju psihičkih stanja i raspoloženja.

Nepriznat za života, praćen mnogim nedaćama koje su ga bacale u

duboku depresiju - 27. jula 1890. u nervnom rastrojstvu pokušao je

samoubistvo i umro je dva dana potom. Njegova dela - oko 850 slika i

više od 900 crteža, mahom pejzaža, portreta i mrtvih priroda -

presudno su uticala na razvoj moderne umetnosti i donela mu posmrtnu

slavu.

        1856 - U Parizu je mirovnim ugovorom okončan Krimski rat

vođen od 1853, između Rusije i Turske, kojoj su se

priključile Francuska, Velika Britanija i Sardinija (Pijemont).

Jednom od odredaba zagarantovana je unutrašnja samostalnost Srbije,

ali je Turcima dopušteno da zadrže posede u nekim većim

gradovima.

        1857 - Umro je Dimitrije Tirol, srpski književnik,

prevodilac, izdavač, lingvista, novinar. Rođen je u Čakovu u

Banatu (danas Rumunija). Bio je upravnik srpskih škola u Temišvaru

i inspektor Državne štamparije u Beogradu. Od 1842. redovni je

član Društva srpske slovesnosti, preteče Srpske kraljevske

akademije. Bio je izdavač i priređivač almanaha i kalendara:

"Banatski almanah", "Novi zabavni kalendar", "Uranija". Sarađivao

je sa Dimitrijem Davidovićem u "Srbskim novinama", "Zabavniku".

Uređivao je "Novine čitališta beogradskog". Objavio je i

"Nemačku gramatiku: za upotreblenije srbske mladeži".

        1867 - Senatu SAD podnesen je ugovor o kupovini Aljaske 

od Rusije, teritorije od nepunih dva miliona kvadratnih kilometara

površine, slabo naseljene, za samo 7,2 miliona dolara. Vrednost

Aljaske se pokazala već 1897. kad je otkriveno zlato, a docnije 

i druga velika bogatstva poput nafte.

        1894 - Rođen je ruski konstruktor aviona Sergej

Vladimirovič Iljušin, koji je tokom tri decenije konstruisao više

od 50 tipova aviona. Posebno je poznat po oklopnom jurišnom avionu

"Il-2" za potrebe sovjetskog ratnog vazduhoplovstva u Drugom

svetskom ratu i putničkim avionima konstruisanim posle rata

("Il-12", "Il-18", "Il-62", "Il-86").

        1899 - Umro je srpski pisac Svetolik Ranković. Po

obrazovanju bio je teolog. Pripovedao je o seoskom životu, a junaci

njegovih dela uglavnom su ljudi duboko razočarani u život.

Najčešće je prikazivao tamne strane raspadanja patrijarhalnog

sveta. Završio je Duhovnu akademiju u Kijevu i bio nastavnik

veronauke u Kragujevcu, Nišu i Beogradu i profesor bogoslovije u

Beogradu. Napisao je 25 pripovedaka, tri romana, više stručnih i

političkih članaka i udžbenika i prevodio je s ruskog. Dela:

romani "Gorski car", "Seoska učiteljica", "Porušeni ideali",

pripovetke "Jesenje slike", "Slike iz života".

        1905 - Grci su na Kritu podigli ustanak protiv turske

vladavine. To grčko ostrvo u Sredozemnom moru pripalo je Grčkoj

1913. posle balkanskih ratova.

        1912 - Umro je Karl Maj, nemački književnik. Plodan i

popularan autor, pisao je laku literaturu zabavnog karaktera. Bio je

najtiražniji nemački autor. Napisao je 73 romana. Preveden je na 

tridesetak jezika. Ukupni tiraži njegovih knjiga prevazišli su 100 

miliona. Dela: "Vinetu", "Blago u srebrnom jezeru", "Sin lovca na medvede", 

"Od Bagdada do stambola", "U balkanskim gudurama".

        1913 - Rođen je Frenki Lejn, američki muzičar, jedan od

najpopularnijih 50-ih 20. veka. Prepoznatljivim baritonom i pesmama

poput "That's My Desire", "Mule Train", "Jezebel", "I Believe" i

"Rawhide", Lejn je bio jedan od "pretplaćenih" na top listama sve

do pojave rokenrola. Tokom sedam decenija duge karijere, repertoarom

koji je obuhvatao džez, bluz i kantri, prodao je više  od 100

miliona ploča od kojih je više od 20 doseglo status zlatnih.

        1940 - Japan je uspostavio marionetsku vladu u okupiranoj

Kini.

        1944 - Britanski i američki bombarderi zasuli su drugi put

u Drugom svetskom ratu Niš tepihom bombi, usmrtivši najmanje 50

srpskih civila. Prilikom prvog bombardovanja grada u oktobru 1943.

poginulo je više od 250 ljudi.

        1945 - Sovjetska armija je u Drugom svetskom ratu

oslobodila baltičku luku Dancig (sadašnji Gdanjsk).

        1950 - Umro je francuski državnik Leon Blum, vođa

Socijalističke stranke od osnivanja 1920, prvi socijalista premijer

Francuske. Predvodio je vladu Narodnog fronta 1936. i 1937. i u

proleće 1938, a treći put bio je predsednik vlade 1946. i 1947. U

Drugom svetskom ratu Nemci su ga internirali u koncentracioni logor

Dahau.

        1962 - Preminuo je Milan Tokin, srpski novinar, literata, 

istoričar književnosti. U međuratnom periodu bio je novinar 

lista Vreme i novinske agencije Avala, od 1938. do 1941. dopisnik 

iz Berlina. Povukao se u rodni Vršac 1943. i od tada se bavio 

publicistikom, arhivistikom, bibliotekarstvom, prevođenjem, 

istorijom književnosti i literarnim radom. Bio je veliki 

poznavalac života i dela Jovana Sterije Popovića i priredio je 

njegova sabrana dela. Prevodio je Gustava Švaba, Štefana Cvajga, 

E. E. Kiša, Romena Rolana, Đakoma Kazanovu. Dela: "Jovan Sterija 

Popović", "Vršac nekad i sad", "Sterijina komedija Tvrdica - 

osveta duhu čaršije", romani - "Vršačka davorija", 

"Caričin ljubavnik".

        1967 - NATO je zatvorio vojne štabove u Francuskoj, pošto

je predsednik Šarl de Gol odlučio da povuče zemlju iz tog

zapadnog vojnog saveza pod dominacijom SAD.

        1973 - Poslednji kontigent trupa SAD napustio je Južni

Vijetnam, okončavajući direktno vojno uplitanje Vašingtona u

Vijetnamski rat, tokom kojeg je poginulo više od 58.000 američkih

vojnika. Uz smanjenu pomoć pokrovitelja s druge strane Tihog

okeana, marionetski sajgonski režim srušen je 1975. posle čega su

ujedinjeni Severni i Južni Vijetnam.

        1973 - S glavne železničke stanice u Beogradu ispraćena

je poslednja kompozicija s lokomotivom na parnu vuču.

        1974 - Prvi kineski putnički avion sleteo je u Njujork.

        1979 - Iranci su na dvodnevnom referendumu ubedljivom

većinom izglasali uspostavljanje islamske republike.

        1981 - Predsednika SAD Ronalda Regana, u trenutku dok je

izlazio iz jednog hotela u Vašingtonu, lakše je ranio atentator

Džon Hinkli.

        1983 - Umro je srpski političar i pisac Rodoljub

Čolaković, učesnik građanskog rata u Španiji i jedan od

organizatora ustanka u Srbiji u Drugom svetskom ratu. Kao pripadnik

levičarske terorističke organizacije "Crvena pravda" 1921.

uhapšen je i osuđen na 12 godina zatvora pod optužbom za

umešanost u atentat na ministra unutrašnjih poslova Milorada

Draškovića. Na robiji je s Mošom Pijade preveo prvi tom

"Kapitala" Karla Marksa i "Bedu filozofije". Dela: "Španija u

plamenu", "Kuća oplakana", "Zapisi iz narodnooslobodilačkog rata",

"Utisci iz Indije", "Susreti i sjećanja", "Kazivanje o jednom

pokoljenju".

        1986 - Umro je američki filmski glumac Džejms Kegni,

umetnik nesvakidašnje energije i ekspresivnosti, koji je u žanru

kriminalističkog filma bio personifikacija "anđela garava lica",

folklornog heroja epohe prohibicije i velike ekonomske krize.

Filmovi: "Državni neprijatelj", "Grešnikov odmor", "Prolaz za

pakao", "Huk gomile", "Pobednik uzima sve", "Anđeli garava lica",

"San letnje noći", "Oklahoma Kid", "Jenki Dudl Dandi" (Oskar), "Krv

na suncu", "Belo usijanje", "Cena slave", "Čovek sa hiljadu lica",

"Jedan, dva, tri", "Regtajm".

        1990 - Skupština Estonije proglasila je Sovjetski Savez

okupatorskom silom i zatražila je punu nezavisnost.

        1993 - Vlada u Skoplju odbacila je naziv "Bivša

Jugoslovenska Republika Makedonija", koji su predložili

međunarodni posrednici radi priznavanja novostvorene države  i

njenog prijema u UN.

        1997 - U bombaškom napadu tokom mitinga u glavnom gradu

Kambodže Pnom Penu, ubijeno je 10 i ranjeno više od 100 ljudi,

uključujući vodeće kambodžanske opozicione političare.

        1999 - U trećem napadu na čačansku fabriku "Sloboda" od

početka NATO agresije na Srbiju (SRJ) gotovo sasvim su uništeni

pogoni za proizvodnju usisivača, električnih šporeta i ostale

bele tehnike, a šteta posle vazdušnih udara procenjena je na

najmanje 300 miliona dolara.

        1999 - Francuski list "Parizijen" objavio je fotografiju

olupine američkog aviona "F-117A" u blizini Teočaka u

severoistočnoj Bosni, pored koje su stražarili američki vojnici.

        2003 - U Njujorku su čak i barovi i restorani proglašeni

nepušačkim zonama.

        2005 - Umro je srpski pozorišni režiser Miroslav

Belović, član Jugoslovenskog dramskog pozorišta od 1948. Kao

pedagog radio je na Akademiji za pozorišnu umetnost (kasnije FDU)

od njenog osnivanja 1949. godine. Upravnik JDP bio je od 1963. do

1966. Najznačajnije Belovićeve režije na sceni JDP-a bile su

Plaut - "Hvalisavi vojnik", Šon O'Kejsi - "Plug i zvezde", Georg

Bihner - "Dantonova smrt", Jovan Hristić - "Savonarola i njegovi

prijatelji", Belović i Stevan Pešić - "Omer i Merima", Slavomir

Mrožek - "Tango", Marin Benetović - "Hvarkinja", ", Branislav

Nušić - "Mister Dolar", Marin Držić - "Dundo Maroje", Nušić -

"Ne očajavajte nikad!".

        2006 - Španska skupština (kortes) usvojila je plan

autonomije Katalonije. Skupština je usvojila kontroverzni plan

proširenja autonomije Katalonije, kojim se toj regiji daju veća

ovlašćenja u oblasti finansija i pravosuđa, ali i atributi nacije

- do tada pripisivani isključivo Španiji kao državi. Plan su

podržali poslanici socijalističke vlade, dok su poslanici desne

Narodne partije bili protiv. Opozicija je ocenila da je predlog

katalonske regionalne skupštine, poznat i kao novi statut

Katalonije, neustavan i da predstavlja pretnju za jedinstvo

Španije. Među partijama koje su glasale protiv plana o autonomiji

bila je i separatistička katalonska partija ERC, koja je ocenila da

plan "ne ide dovoljno daleko" u smislu daljeg osamostaljenja

Katalonije.

        2006 - Umro je bivši predsednik Estonije Lenart Meri,

ključna ličnost pokreta za nezavisnost te baltičke zemlje. Meri -

državnik, pisac i režiser - bio je predsednik Estonije od 1992. do

2001.

        2007 - Najmanje 54 osobe, od kojih su većina stranci iz

raznih islamskih zemalja, ubijene su u sukobima između terorista

povezanih sa Al Kaidom i pripadnika pakistanskih plemena u regionu

Južni Vaziristan. Reč je provinciji na granici sa Avganistanom,

koja služi kao baza talibanskim pobunjenicima.

        2007 - Umro je Božidar Kovaček, srpski književnik,

profesor, teatrolog, predsednik Matice srpske. Rođen je 1930. u

Bosanskoj Dubici. Gimnaziju je završio u Novom Sadu a Filozofski

fakultet u Beogradu, gde je doktorirao 1963. tezom o Jovanu

Đorđeviću. Predavao je narodnu književnost i opšti kurs

istorije jugoslovenske književnosti na Filozofskom fakultetu u

Novom Sadu. Bio je upravnik Biblioteke Matice srpske, redovni

profesor i dekan novosadske Akademije umetnosti, a naučne oblasti

bile su mu istorija srpske književnosti i kulture 18. i 19. veka.

Bio je osnivač i glavni urednik časopisa za scenske umetnosti i

muziku, predsednik Upravnog odbora Sterijinog pozorja i

potpredsednik Vukove zadužbine. Objavio je niz dela iz istorije

književnosti i teatrologije.

        2008 - Umro je Dit Pran, kambodžanski novinar po čijim

svedočenjima su snimljena "Polja smrti". U Pnom Penu je bio

fotograf  i prevodilac u dopisništvu Njujork tajmsa. Prema njegovoj

životnoj  drami snimljen je film "Polja smrti", pošto se Pran od

1975. do 1979.  nalazio u radnim logorima karakterističnim za

režim Pol Potovih  Crvenih Kmera, pod kojim je, kako se navodi,

stradalo čak dva miliona ljudi, među njima i njegova tri brata. 

Po dolasku u SAD 1979. nastavio je da radi za Njujork tajms, a 

docnije je bio i ambasador dobre volje UN.

2019 - Zuzana Čaputova pobedila je u drugom krugu 

predsedničkih izbora u Slovačkoj. Aktivistkinja za zaštitu 

životne sredine Čaputova prva je žena izabrana na tu funkciju.

2020 - Preminuo je Sava Tutundžić, arheolog. Bio je profesor 

Arheologije Bliskog istoka na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Najviše 

se bavio istorijom starog Egipta. Dela: "The Group of Narrowing Nacked 

Jars and One-loop-handled Vašels at Maadi in Relation to the Palestinian 

Ceramic Ware", "The Problem of Foreign North-Eastern Relations of Upper 

Egypt, Particulary in Badarian Period", "Relationships between Late 

predynastic Egypt and Palestine: Some Elements and Phenomena", "Donji 

Egipat u halkolitskom periodu i odnosi sa južnim Levantom: prva polovina 

IV milenijuma", "Južni Levant u halkolitskom periodu: od V do prve 

polovine IV milenijuma".