Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je petak, 19. januar,   2024.

1419 - U Stogodišnjem ratu između Francuske i Engleske,

branioci francuskog grada Ruana predali su se vojsci engleskog

kralja Henrija V, koji je tako okončao osvajanje Normandije.

        1736 - Rođen je škotski inženjer i fizičar Džejms Vat,

pronalazač parne mašine 1765, što je omogućilo industrijsku

revoluciju. Blizu Birmingema osnovao je prvu fabriku za izradu

parnih mašina. Unapredio je nizom otkrića nauku o toploti. Njemu 

u čast merna jedinica za snagu nazvana je vat (oznaka W), a

instrument za merenje električne snage vatmetar.

        1747 - Rođen je nemački astronom Johan Elert Bode, koji

je pomoću niza brojeva (Bodeov niz) vrlo približno ustanovio

srednju udaljenost prvih sedam planeta od Sunca. Bio je direktor

Berlinske opservatorije i osnovao je 1774. "Berlinski astronomski

godišnjak" koji je izlazio do 1957.

        1785 - Umro je srpski pisac Zaharija Stefanović Orfelin,

jedan od najprosvećenijih Srba 18. veka. Bio je istoričar,

bogoslov, izdavač, prevodilac, kaligraf i bakrorezac, leksikograf,

čak botaničar i farmaceut. Rođen je 1726. u Vukovaru, školovao

se u Budimu, Beču i Veneciji gde je i radio kao korektor srpskih

knjiga. Pisao je poeziju (najpoznatija poema "Plač Serbiji"),

najznačajnije njegovo književno istoriografsko delo je "Život

Petra Velikog". Jedan je od prvih srpskih kaligrafa i kartografa.

Izradio je niz prelepih baroknih bakroreza, s duhovno nacionalnom

tematikom. Radio je i grbovnike, likovna rešenja za knjige,

portrete, pejzaže i alegorijske figure, što je delimično

publikovano 1778. u delu "Kaligrafija" - nakon čega postaje član

bečke Umetničke akademije. Autor je jednog "Večnog kalendara" u

kojem se prvi put u Srba pominje astronomija kao nauka. Pisac je i

prve poznate srpske knjige o vinima "Iskusni podrumar" u kojoj je

opisana tehnika spravljanja vina i podrumarstva. Posedovao je, za

svoje vreme, ogromnu ličnu biblioteku od više hiljada naslova.

Značaj ukupnog Orfelinovog dela za srpsku kulturu je nemerljiv.

        1798 - Rođen je francuski filozof i matematičar Ogist

Kont, jedan od osnivača filozofije pozitivizma i osnivač

sociologije. Dela: "Kurs pozitivne filozofije", "Rasprava o celini

pozitivizma", "Sistem pozitivne politike", "Pozitivistički

katehizam".

        1809 - Rođen je američki pisac Edgar Alan Po, čiju

poeziju karakterišu dubok pesimizam kao i neobična muzikalnost.

Tvorac je kratke pripovetke strave iz koje je nastala moderna

kriminalistička i detektivska priča. Dela: poezija "Gavran",

"Anabel Li", "Pobednik crv", "Zvona", "Pesme"; proza "Crna mačka",

"Priče tajanstva i mašte", "Avanture Gordona Pima", "Filozofija

kompozicije".

        1813 - Rođen je engleski inženjer Henri Besemer, koji je

1855. pronašao postupak prerade sirovog gvožđa u čelik, nazvan

"Besemerov postupak". Čeličana koju je 1859. podigao u Šefildu i

sada proizvodi čelik.

        1839 - Rođen je francuski slikar Pol Sezan, čije je

izrazito revolucionarno shvatanje umetnosti preobrazilo slikarstvo,

ali i podstaklo ogorčen otpor konzervativaca. Bio je u mladosti pod

uticajem baroka, romantizma i impresionizma, ali je uspeo da

pronađe sopstveni put nakon povlačenja u rodni Eks-an-Provans.

Nastojao je da prirodu ne analizira i reprodukuje, već da stvori

sintezu oblika u prirodi i izrazi šta pred njom oseća. Naslikao je

više stotina slika (predeli, mrtve prirode, portreti, kompozicije),

uključujući remek rela poput "Kuće obešenog", "Plave vaze",

"Kartaša", "Autoportreta", "Planine Sent-Viktoar", "Kupačica".

        1847 - Rođen je srpski pisac Milovan Glišić, jedan od

začetnika realizma u srpskoj književnosti. Studirao je u Beogradu

tehniku i filozofiju. Radio je kao novinar i urednik, bavio se i

pozorišnom dramaturgijom. Napisao je tridesetak pripovedaka ali i

dve komedije. Prevodio je s francuskog i ruskog, njegovi prevodi

Tolstoja ("Rat i mir") i danas su neprevaziđeni. Opisivao je život

srpskog sela, nevolje sa seoskim zelenašima, nezadovoljstvo opštim

društvenim prilikama. Dela: pripovetke "Glava šećera, "Roga",

"Redak zver", "Šilo za ognjilo", "Prva brazda", pozorišni komad

"Dva cvancika", komedija "Podvala".

        1865 - Umro je francuski ekonomista i politički filozof

Pjer Žozef Prudon, čija je doktrina postala osnova kasnijih

radikalnih i anarhističkih teorija. Rukovođen geslom - svojina to

je krađa, u delu "Šta je svojina" zalagao se za ukidanje svojine.

Takođe je smatrao da komunizam guši nezavisnost ljudi. Sintezu

jednakosti i nezavisnosti video je u slobodi kao "trećoj formi

društva", što je teorijski razradio u delu "Sistem ekonomskih

protivrečnosti ili filozofija bede". Njegova dela poslužiće kao

predložak za različite radikalne političke koncepcije i na levici

i na desnici.

        1902 - Rođen je srpski vizantolog ruskog porekla Georgije

Ostrogorski, profesor Filozofskog fakulteta, član Srpske akademije

nauka i direktor njenog Vizantološkog instituta. Uživao je ogroman

ugled u svetu i smatra se jednim od najvećih vizantologa uopšte.

Najviše je izučavao ekonomsku i socijalnu istoriju Vizantije i

vizantijsko-srpske odnose. Uređivao je zbirku "Vizantijski izvori

za istoriju naroda Jugoslavije" i "Zbornik radova Vizantološkog

instituta". Napisao je više od 170 radova. Dela: "Istorija

Vizantije", "Serska oblast posle Dušanove smrti", "Seoska poreska

opština u Vizantijskom carstvu X veka", "Studije iz istorije borbe

oko ikona u Vizantiji", "Avtokrator i samodržac", "Vizantijske

katastarske knjige", "Pronija", "Problemi iz istorije vizantijskog

seljaštva", "O istoriji imuniteta u Vizantiji", "O vizantijskoj

aristokratiji".

        1916 - Na grčko ostrvo Krf u Jonskom moru počele su da

stižu jedinice srpske vojske posle povlačenja preko vrleti

današnje Albanije. Nakon mesec dana pešačenja početkom januara

1916. dospeli su do Skadra, gde je trebalo da ih prihvate

saveznički brodovi. Saveznička flota se nije pojavila i

pešačenje je nastavljeno ka 160 kilometara udaljenoj Valoni, duž

močvarnog primorja pri čemu su mnogi poumirali slomljeni bolešću

i premorom. Do aprila na Krf je prebačeno oko 140.000 srpskih

vojnika.

        1918 - Boljševici su u Petrogradu (Sankt Peterburg)

raspustili Ustavotvornu skupštinu Rusije - izabranu na demokratskim

izborima. Nakon čega je uvedena diktatura boljševičke partije.

        1919 - Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca zamenila je, u

Srbiji, Julijanski kalendar Gregorijanskim. U bivšim austrougarskim

krajevima (današnja srpska Vojvodina) i ranije je Gregorijanski

kalendar bio zvaničan. Jedino je Srpska pravoslavna crkva zadržala

Julijanski kalendar. Do Prvog svetskog rata pravoslavne zemlje

koristile su Julijanski kalendar kao državni.

        1920 - Rođen je peruanski diplomata Havijer Peres de

Kueljar, koji je 1982. izabran za generalnog sekretara Ujedinjenih

nacija. Proveo je 10 godina na tom položaju.

        1922 - Rođena je Irena Grickat-Radulović, srpski 

filolog, leksikograf, istoričar jezika, član SANU. Bila 

je naučni savetnik Instituta za srpski jezik i načelnik 

Arheografskog odeljenja Narodne biblioteke Srbije. 

        1923 - Rođen je Markus Volf "Miša", dugogodišnji šef 

spoljne obaveštajne službe ŠTAZI. Bila je to tajna služba 

Ministarstva za državnu sigurnost Istočne Nemačke. Volf je važio 

za ključnu figuru Hladnog rata, a posle nemačkog ujedinjenja, za 

sivu eminenciju sveta špijunaže i osobu sa vrha liste protiv kojih 

se vodila istraga. Bio je 30 godina šef istočno-nemačke obaveštajne 

mreže u inostranstvu. Zahvaljujući njemu nemački kancelar Vili Brant 

bio je primoran da podnese ostavku. Bio je poznat kao "čovek bez lica", 

pošto je samo jednom fotografisan i to 1978. u Stokholmu, do tada su 

ga njegovi neprijatelji znali samo preko jedne fotografije iz 1959. 

Rođen je 1923. kao sin jevrejskog lekara i dramaturga. Prve godine 

života je proveo u Štutgartu, a detinjstvo u Švajcarskoj i Sovjetskom

Savezu. Izvesno vreme je radio i kao novinar.

        1938 - Umro je srpski pisac Branislav Nušić, veliki

komediograf, član Srpske kraljevske akademije. Studirao je pravo 

u Gracu i Beogradu, a kao diplomata radio je u konzulatima Srbije 

u Solunu, Bitolju, Skoplju i Prištini. Bio je dramaturg i upravnik

pozorišta u Beogradu, Novom Sadu, Skoplju i Sarajevu. Osuđen je

1887. na dve godine zatvora zbog satirične pesme "Dva raba".

Učestvovao je kao dobrovoljac u Srpsko-bugarskom ratu 1885. a u

Prvom svetskom ratu prošao je čitavu golgotu srpske vojske, preko

planinskih vrleti do Jadrana. Portretista i pisac  veoma razvijenog 

smisla za pozorišnu scenu i njene zakone s mnogo duha slikao svet 

u kojem se kretao - od opštinskog pisara do poslanika i ministra. 

Dela: komedije "Sumnjivo lice", "Gospođa ministarka", "Narodni 

poslanik", "Protekcija", "Ožalošćena porodica", "Pokojnik", 

"Put oko sveta", "Dr", "Svet", "Ujež", "Mister dolar", pripovetke 

i romani "Pripovetke jednog kaplara", "Ramazanske večeri", 

"Opštinsko dete",  "Ben-Akiba", "Autobiografija", tragedije "Knez 

Ivo od Semberije",  "Hadži-Loja", "Nahod", drame "Tako je moralo 

biti", "Jesenja kiša",  "Pučina", "Iza Božjih leđa". Golgotu 

Srbije 1915. godine opisao je vrlo realistično u obimnom potresnom

delu "1915."

        1938 - U Španskom građanskom ratu vazduhoplovstvo

generala Franciska Franka, kasnije diktatora Španije, bombardovalo

je Barselonu i Valensiju i usmrtilo najmanje 700 ljudi.

        1945 - Sovjetska armija je oslobodila Krakov.

        1949 - Britanski sindikati su istupili iz svetske

sindikalne federacije, što su ubrzo učinili i sindikati drugih

zapadnih zemalja. Iste godine je osnovana "Međunarodna

konfederacija slobodnih radničkih sindikata", pa je na osnovu

blokovske podele sveta nastao rascep i u međunarodnom sindikalnom

pokretu.

        1960 - SAD i Japan potpisali su sporazum o međusobnoj

bezbednosti.

        1966 - Indira Gandi je izabrana prvi put za šefa vlade

Indije, osam dana posle iznenadne smrti premijera Lala Bahadura

Šastrija.

        1974 - Iz Kine je pod optužbom za špijunažu proterano

pet sovjetskih građana, uključujući jednog diplomatu i dva člana

osoblja ambasade u Pekingu.

        1975 - Britanske vlasti i Irska republikanska armija

obelodanili su da se održavaju prvi direktni međusobni pregovori,

pet godina nakon početka sukoba u Severnoj Irskoj.

        1983 - Umro je srpski naučnik Aleksandar Kostić, lekar

profesor histologije i embriologije na Medicinskom fakultetu u

Beogradu. Autor je medicinskog rečnika, prevedenog na više jezika.

Preveo je "Polno pitanje" švajcarskog psihijatra i entomologa

Ogista Anrija Forela. Ostala dela: "Polni život čoveka",

"Žena-pol, žena-čovek", "Seksualno u srpskoj narodnoj poeziji",

"Higijena braka", trilogija "Polno saznanje" i udžbenici "Osnovi

normalne histologije", "Embriologija", "Osnovi histološke tehnike".

        1983 - U Boliviji je uhapšen nemački ratni zločinac

Klaus Barbi, zloglasni Š šef Liona u okupiranoj Francuskoj u

Drugom svetskom ratu.

        1989 - Sovjetski Savez je saopštio da će jednostrano

povući iz Evrope deo nuklearnih raketa kratkog dometa.

        1993 - Posle kraha vojne intervencije SAD u Somaliji, prve

američke jedinice napustile su tu afričku zemlju.

        1996 - U blizini Istanbula predali su se čečenski

islamski teroristi, koji su četiri dana pre toga na Crnom moru

oteli jedan ruski feribot, preteći da će pobiti više od 240

talaca.

        1998 - Potpisivanjem sporazuma u Tegusigalpi, Honduras 

i Salvador su formalno okončali pogranični spor zbog kojeg su

svojevremeno i ratovali.

        2000 - Nemački list "Frankfurter rundšau" razobličio je

obmanu komandanta NATO u Evropi generala Veslija Klarka posle

bombardovanja putničkog voza na mostu preko Južne Morave u

Grdeličkoj klisuri u aprilu 1999 - kada je ubijeno 55 civila.

Zločin se dogodio tokom dana i pri vedrom vremenu. Klark je na

osnovu video-snimka ubeđivao novinare da pilot nikako nije mogao da

izbegne voz koji se "iznenada pojavio". Nemački list je tada

angažovao eksperte koji su nepobitno dokazali da je "Klarkov

snimak" ubrzan 4,7 puta i da je pilot prvog aviona, koji je pogodio

voz, imao najmanje 40 sekundi da obavesti pilota druge letilice da

će pogoditi voz. Prema Klarkovoj verziji, u pitanju je bio samo

jedan avion koji je ispalio dva projektila, a pilot je morao da

reaguje za manje od sekunde.

        2000 - Umro je bivši italijanski premijer Betino Kraksi.

Od 1994. Kraksi je živeo u izbeglištvu u Tunisu, zbog optužbe za

korupciju.

        2002 - Izraelska vojska digla je u vazduh zgradu

radio-stanice Glas Palestine u Ramali, na Zapadnoj obali.

        2006 - Umro je američki soul pevač Vilson Piket, koji se

60-ih godina proslavio hitovima kao što su "Mustang Sally" i "In

The Midnight Hour".

        2006 - Američka agencija za svemirska istraživanja (NASA)

lansirala je svoju prvu sondu na Pluton.

        2006 - U udesu slovačkog vojnog aviona, koji se srušio na

severoistoku Mađarske, poginula su 34 slovačka vojnika iz sastava

međunarodnih Kosovskih snaga (KFOR), kao i osam članova posade.

        2007 - Umro je Deni Doerti, član popularne muzičke grupe

60-ih, "Mamas end Papas", poznate po hitovima kao što su

"Kalifornija drimin" i "Mandej, mandej".

        2008 - Umro je srpski germanista Tomislav Bekić. Bio je

šef Katedre za nemački jezik na Filozofskom fakultetu u Novom

Sadu, dekan tog fakulteta i urednik Zbornika Matice srpske za jezik

i književnost. Najviše se bavio delima Tomasa Mana, preveo je

njegovo kapitalno delo "Josif i njegova braća". Istraživao je 

srpsko-nemačke kulturne veze. Autor je studije: "Tomas Man

nemačkim slušaocima".

2011 - Evropski parlament ratifikovao je Sporazum 

o stabilizaciji i pridruživanju sa Srbijom i usvojio Rezoluciju 

kojom se podržava nastavak evropskih integracija Srbije.

2022 - Umro je Radovan Beli Marković, književnik. 

Bio je novinar u valjevskom listu "Napred", politički funkcioner 

i upravnik Gradske biblioteke Lajkovac, kao i član redakcija 

"Književne reči" i "Književnih novina", član Matice srpske, 

Srpskog PEN-a. Prvi roman "Palikuća i Tereza milosti puna"  

objavio je 1976. Usledile su knjige pripovedaka: "Crni kolač", 

"Godine raspleta", "Setembrini u Kolubari" ,"Stare priče" 

zatim i brojni romani. Dobitnik je niza priznanja za književni 

rad, poput Andrićeve nagrade, Nolitove, nagrade "Branko Ćopić" 

i priznanja  "Večernjih novosti".

        - Srpska pravoslavna crkva danas slavi Bogojavljenje -

veliki hrišćanski praznik u spomen na dan kad je Jovan Krstitelj

na reci Jordan krstio Isusa Hrista. Dok je Hristos izlazio iz vode

otvorila su se nebesa i na njega se, u obliku goluba, spustio Duh

sveti, pri čemu se čuo glas Božiji: "Ovo je sin moj ljubljeni,

koji je po mojoj volji".