Dogodilo se na današnji dan

  Danas je subota, 30. septembar, 2023. 

   1399 - Osnivač dinastije Lankaster Henri Bolingbrok,

kao pobednik u borbi za vlast, postao je engleski kralj Henri IV,

dan pošto je abdicirao njegov brat od strica Ričard II.

        1846 - Američki zubar Vilijam Morton prvi je upotrebio

anesteziju (etar) prilikom vađenja zuba.

        1874 - Rođen je srpski arheolog Vladimir Petković,

profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske 

akademije i upravnik Narodnog muzeja u Beogradu, stručnjak za 

srpsku srednjevekovnu umetnost. Bio je urednik časopisa "Starinar" 

i prvi direktor Arheološkog instituta SANU. Rukovodio je 

otkopavanjima Stobija i Caričinog Grada. Dela: "Pregled crkvenih

spomenika kroz povesnicu srpskog naroda", "Srpsko slikarstvo u 

srednjem veku", monografije o manastirima Žiča, Ravanica, 

Studenica, Kalenić i Dečani.

        1876 - Rođen je srpski pisac, pozorišni kritičar 

i diplomata Milan Rakić, član Srpske kraljevske akademije, 

predsednik Srpskog PEN kluba. Posle završenih studija prava 

u Parizu radio je u Beogradu kao činovnik, a od 1904. nalazio 

se u diplomatskoj službi. Pojavio se 1903. zbirkom "Pesme" 

kao potpuno izgrađen pisac, pesnik unutašnjih nemira i sukoba. 

Objavio je 1912. zbirku "Nove pesme" i 1936. "Pesme". Pedesetak 

pesama, koliko je ukupno objavio, odlikuju se elegancijom i 

savršenstvom forme i spadaju u vrh srpske lirike 20. veka, 

poput "Na Gazimestanu", "Jefimija", "Dolap", "Simonida", 

"Napuštena Crkva", "Orhideja", "Ljubavna pesma". Pozorišne 

kritike koje je pisao, po opštoj oceni, veoma su pouzdane i 

odraz su izuzetne lične kulture.

        1882 - Rođen je nemački fizičar Hans Vilhelm Gajger.

Bavio se izučavanjem radioaktivnosti i 1928. izumeo je napravu za

registrovanje i brojanje naelektrisanih čestica i gama-zraka,

odnosno za merenje radioaktivnosti, poznatu kao "Gajgerov brojač".

        1891 - Samoubistvo je izvršio francuski general Žorž

Ernest Bulanže, ministar vojske od 1886. do 1887, vođa uticajnog

političkog pokreta koji umalo nije srušio Treću republiku.

Stvorio je reakcionarni i antiparlamentarni pokret poznat kao

bulanžizam. Okupio je oko sebe sve neprijatelje Republike s

namerom obnove monarhije u Francuskoj. Kada su ga republikanci

optužili za pokušaj prevrata prebegao je u Belgiju, gde je sebi

oduzeo život.

        1912 - Srbija i Bugarska objavile su mobilizaciju za rat

protiv Turske. Prvi balkanski rat vođen od oktobra 1912. do maja

1913. u kojem su se protiv Turske borile i Grčka i Crna Gora,

završen je porazom Turske. Srbija je tada oslobodila Staru Srbiju

(danas Kosovo i Metohija) i Južnu Srbiju (danas Makedonija).

        1915 - Vatrom iz topa oboren je prvi neprijateljski -

nemački avion iznad Kragujevca. Na Metinom brdu u Kragujevcu nalazi

se spomen-obeležje Radoju Raki Ljutovcu, artiljercu-tobdžiji koji

je 1915. godine, u Prvom svetskom ratu, oborio prvi neprijateljski

avion u Srbiji. Taj dan obeležava se kao Dan roda Protivvazdušne

odbrane Vojske Srbije.

        1918 - Bugarska armija kapitulirala je u Prvom svetskom

ratu, pošto je na granice Bugarske izbila srpska vojska koja je

posle proboja Solunskog fronta presekla bugarske trupe na dva dela 

i slomila ih.

        1921 - Rođena  je britanska glumica Debora Ker, upamćena

po jednom od najpoznatijih filmskih poljubaca, sa Bertom Lankesterom

u filmu "Odavde do večnosti". Karijeru je počela u lokalnom

pozorištu, u rodnoj Škotskoj, da bi prvu glavnu ulogu odigrala u

filmu "Major Barbara" 1941. godine. Nominovana je za Oskara za

glavnu ulogu čak šest puta, da bi konačno 1994. dobila Oskara za

životno delo. Filmovi: "Kvo vadis", "Julije Cezar", "Odavde do

večnosti", "Dobar dan tugo", "Kazino rojal".

        1938 - Dan po potpisivanju sporazuma u Minhenu, kojim su

zapadni saveznici dozvolili Adolfu Hitleru komadanje Čehoslovačke,

što je otvorilo put ka izbijanju Drugog svetskog rata, britanski

premijer Nevil Čemebrlen izjavio je da je spasen mir.

        1941 - Počela je prva nemačka ofanziva na Moskvu.

Nemačka vojska je posle velikih gubitaka sovjetske armije

zaustavljena, ali je polovinom novembra 1941. krenula u drugu

ofanzivu, takođe neuspešno, što je početkom decembra omogućilo

protivnapad i odbacivanje Nemačkih trupa 200 kilometara od Moskve.

Na taj način pokopan je plan "Barbarosa" o munjevitom ratu protiv

Sovjetske Rusije.

        1941 - Završen je "Krvavi marš" u kojem su Nemci više 

hiljada stanovnika Šapca doterali na savski most, gde su neke 

ubili i bacili u reku a druge gonili do sremskog sela Jarak pri 

čemu su malaksali putem ubijani. Preživele su vratili u Šabac 

u novoformirani logor. Bila je to odmazda zbog ustanka koji je bio 

u toku u Srbiji, s posebnim zamahom u tom kraju i zbog nemačkih 

žrtava tokom ustanka. U čitavoj akciji su sa nemačkim trupama 

zajedno učestvovale i hrvatske ustaše. Prema nemačkim dokumentima 

ukupno je tom prilikom uhapšeno 4.410 Srba.

        1947 - U Beogradu je osnovana organizacija partizanskih

ratnih veterana u Drugom svetskom ratu - Savez udruženja boraca

Narodnooslobodilačkog rata SUBNOR.

        1949 - Okončan je berlinski "vazdušni most", uspostavljen

posle sovjetske blokade Zapadnog Berlina krajem juna 1948, tokom

kojeg su američki i britanski avioni obavili 277.264 leta.

        1955 - U automobilskoj nesreći u 24. godini poginuo je

Džejms Din, američki glumac koji je postao simbol pobunjene

mladosti u godinama sveopšteg oslobađanja nakon okončanja

Drugog svetskog rata. Tragičan kraj doprineo da njegov lik

preraste u svojevrstan mit. Filmovi: "Istočno od raja",

"Buntovnik bez razloga", "Div".

        1962 - Beli rasisti izazvali su nerede u Oksfordu u

američkoj državi Misisipi pošto je na osnovu odluke federalnog

suda crnac Džejms Meredit upisan na Univerzitet Misisipija.

        1965 - Otmicom i ubistvom šest generala u Indoneziji je

otpočeo neuspešni državni udar, okončan masakrom članova i

pristalica Komunističke partije Indonezije, koji su počinile

snage predvođene štićenikom SAD generalom Suhartom.

        1966 - Bivši britanski protektorat u Africi Bečuanalend

stekao je nezavisnost pod nazivom Republika Bocvana. Prvi

predsednik nove države postao je Serece Kama.

        1966 - Nemački ratni zločinci Albert Šper i Baldur fon

Širah izašli su iz zatvora Špandau nakon što su izdržali kazne

od 20 godina robije.

        1970 - Ričard Nikson je doputovao u Beograd, u prvu posetu

Jugoslaviji jednog predsednika SAD.

        1980 - Izrael je uveo valutu po imenu šekel, koja je

zamenila dotadašnju izraelsku funtu. Naziv novčane jedinice

odabran je prema imenu koje je poznato u drevnim tekstovima kao

sredstvo plaćanja u antičkoj jevrejskoj državi.

        1985 - Umro je američki seizmolog Čarls Rihter, čijim je

prezimenom nazvana skala za merenje jačine zemljotresa.

        1988 - Penzionisano je pet visokih sovjetskih funkcionera,

uključujući predsednika Prezidijuma Vrhovnog sovjeta Andreja

Gromika.

        1989 - Prestala je da postoji Senegambija. Konfederacija

Senegambija nastala je udruživanjem zapadnoafričkih država

Senegal i Gambija 1. februara 1982.

        1989 - Umro je srpski pisac Oskar Davičo, koji je

između dva svetska rata pripadao grupi pisaca nadrealista izrazito

leve orjentacije. Tokom Drugog svetskog rata interniran je u Italiju, 

odakle je 1943. pobegao i priključio se partizanima. Dela: zbirke 

pesama "Višnja za zidom", "Nastanjene oči", Flora", "Tropi", "Kairos", 

"Trema smrti", romani "Pesma", "Beton i svici", "Radni naslov beskraja", 

"Ćutanje", "Gladi", "Tajne", "Bekstva", "Zavičaji", "Gospodar 

zaborava".

        1990 - Sovjetski Savez i Izrael sporazumeli su se da

uspostave konzularne odnose. Moskva je prekinula diplomatske odnose

zbog šestodnevnog Izraelsko-arapskog rata 1967. Istog dana 1990.

su uspostavljeni i puni diplomatski odnosi između Sovjetskog Saveza

i Južne Koreje.

        1993 - U seriji jakih zemljotresa u jugozapadnoj Indiji

poginulo je najmanje 22.000 ljudi.

        1998 - U napadima terorista takozvane OVK na graničare

Vojske Jugoslavije u području karaule "Košare" kod Đakovice

poginuli su vojnici Miroslav Jocić, Miloš Pavlović, Vladimir

Radoičić, Miladin Gobeljić i Ilija Pavlović, a u području

karaule "Morina" zastavnik Milan Bundalo.

        1999 - Policija je u Beogradu, drugo veče zaredom, silom

suzbila demonstracije nekoliko desetina hiljada pristalica

opozicione koalicije "Savez za promene".

        2004 - U samoubilačkom napadu na američki vojni konvoj u

Bagdadu, koji su izveli pripadnici terorističke grupe jordanskog

ekstremiste Abu Musaba el Zarkavija, poginula je 41 osoba, od toga

34 dece koja su pohrlila da uzmu slatkiše od američkih vojnika.

        2006 - Skupština Srbije usvojila je Predlog novog Ustava, 

kojim je Srbija definisana kao država srpskog naroda i svih građana. 

U preambuli je naglašena neodvojivost Kosova i Metohije od Srbije.

        2007 - Umro je Milan Jelić, Predsednik Republike Srpske.

Ekonomski fakultet završio je u Subotici, gde je i doktorirao.

Radio je u privredi, bio ministar privrede, energetike i razvoja. Za

menadžera godine u RS proglašen je 2002. godine, a za menadzera

godine u BiH 2003. godine. Dobitnik je Ordena Svetog Save.

        2009 - Umro je Pavel Popovič, legendarni ruski 

(sovjetski) kosmonaut iz prvog, "gagarinovskog" kruga. Od 1954. 

nalazio se kao pilot u sastavu Ratnog vazduhoplovstva 

Sovjetskog Saveza. Prvi put u kosmos, u trajanju dva dana, 22 

sata i 57 minuta, leteo je kao komandir broda "Vostok-4" 

avgusta 1962. posle čega je pripreman za let na Mesec. Od 1980. 

do 1989. bio je zamenik načelnika Centra za pripremu kosmonauta 

"Gagarin". Dvostruki je heroj Sovjetskog Saveza.

2022 - Ukrajina je zvanično podnela zahtev za ubrzani prijem 

u NATO. Prethodno, istog dana, ruski predsednik Vladimir Putin potpisao 

je dokumente o pripajanju Donjecke i Luganske republike, kao i Zaporoške 

i Hersonske oblasti, Ruskoj Federaciji. 

2022 - U Burkini Faso se dogodio državni udar. Ibrahim Traore, 

po činu kapetan, oborio je pučem dotadašnjeg predsednika potpukovnika 

Pola Anrija Damibu i raspustio vladu u drugom državnom udaru za osam 

meseci. Slični državni udari dogodili su se prethodno u Maliju i Gvineji.