Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je petak, 17. mart.

  45. p. n. e. - Julije Cezar je u bici kod Munda u Španiji

teško porazio snage predvođene dvojicom sinova Gneja Pompeja

Velikog, koji su izgubili više od 30.000 boraca.

        180 - Umro je rimski car Marko Aurelije, car filozof.

Tokom vladavine počev od 161. uspešno je suzbio germansku invaziju

na Carstvo. Njegove beleške na grčkom jeziku u vidu aforizama,

vođene tokom brojnih ratnih pohoda u Evropi i Aziji, svojevrsna

filozofska introspekcija i razmišljanja o etici, objavljene su

posmrtno pod naslovom "Samom sebi" i bile su vekovima popularne.

Sačuvana je i njegova prepiska sa rektorom Frontonom na latinskom

jeziku. Jedan je od najznačajnijih predstavnika poznog stoičkog

eklekticizma i moralnom samoanalizom veoma je uticao na potomstvo.

Car-filozof upamćen je i po izuzetnoj skromnosti i čestitosti. 

        1190 - U Jorku u Engleskoj masakrirano je više od 500

Jevreja.

        1473 - Rođen je škotski kralj Džejms IV, koji je tokom

vladavine od 1488. do smrti 1513. obezbedio unutrašnju stabilnost

zemlje i učvrstio monarhiju. Na prestolu je nasledio oca Džejmsa

III kojeg su ubili pobunjenici i ubrzo je skršio pobunu. Kobna 

za njega bila je obnova neprijateljstava sa Englezima koja je

kulminirala invazijom na Nortamberlend, tokom koje je u septembru

1513. poginuo u bici kod Fludena u kojoj su njegove trupe teško

poražene. Upamćen je i kao mecena škotskih pesnika Vilijama

Danbara i Gevina Daglasa.

        1526 - Francuski kralj Fransoa I oslobođen je iz ropstva 

u koje je pao u februaru 1525, kad je španska armija koju je

predvodio markiz od Peskare kod severnog italijanskog grada Pavije

do nogu potukla francusko-švajcarske trupe pod njegovom komandom.

        1649 - Parlament Engleske raspustio je Dom lordova (Gornji

dom) u vreme vladavine Olivera Kromvela, pobednika u građanskom

ratu u kojem je 1648. poražen kralj Čarls I.

        1754 - Rođena je Žana Mari "Manon Flipon" Rolan, poznata

kao Madam Rolan, koja je u vreme Francuske revolucije okupljala u

svom salonu u Parizu pisce i ostale umetnike i političare. Na njih

je znatno uticala, posebno na žirondince koje je predvodio njen

suprug Rolan de La Platijer, ministar unutrašnjih poslova Francuske

1792. Giljotinirana je 1793. tokom jakobinske diktature, posle čega

je njen muž izvršio samoubistvo.

        1813 - Francuskoj je objavio rat pruski kralj Fridrih

Vilhelm III, jedan od najžešćih neprijatelja Francuske

revolucije.

        1834 - Rođen je nemački inženjer Gotlib Vilhelm Dajmler,

koji je 1883. konstruisao prvi automobilski benzinski motor. Taj

motor je omogućavao brzinu vozila od 18 kilometara na čas. Osnovao

je 1890. kompaniju "Dajmler Motoren-Gezelšaft", koja se 1926. 26

godina posle njegove smrti, ujedinila s fabrikom Karla Benca u

kompaniju "Dajmler-Benc", proizvođača prestižnih automobila

"Mercedes".

        1846 - Umro je nemački astronom i matematičar Fridrih

Vilhelm Besel, osnivač i prvi direktor Kenigsberške opservatorije,

koji je izračunao putanju Halejeve komete i prvi utvrdio

promenljivost kretanja Sirijusa i Prokijusa i zaključio da je reč

o zvezdama dvojnicima. Na osnovu geodetskih proračuna izveo je nove

podatke o obliku i dimenzijama Zemlje. Usavršio je i neke

matematičke metode u astronomiji.

        1847 - Rođen je srpski kompozitor i pijanist Jovan Paču.

Školovao se u rodnoj Subotici, u Pragu i Pešti. Bio je učenik

Bedžiha Smetane. Uporedo s muzičkim obrazovanjem završio je i

medicinu. Smatran je muzičkim virtuozom. Romantik, srpski patriota,

izrazito salonski bidermajerski kompozitor. Brojne narodne i

građanske melodije harmonizovao je za hor i klavir. Bio je i plodan

publicista. Dela: "Ćansonette serbe", "Bez tebe draga", "Prag je

ovo milog srpstva", "Čuj Dušane", "Svetosavska pesma".

        1861 - Ujedinjena Italija proglašena je kraljevinom s

kraljem Vitorijom Emanuelom II Savojskim na čelu.

        1906 - Umro je Avram Đukić, srpski istoriograf. Bio je

školovani oficir i u intendantskoj službi dospeo je do čina

generala  austrijske vojske (Austrougarske). Služio je u Beču,

Zadru, Pragu. Istoriografijom se bavio kao ljubitelj, ali veoma

savesno. Proučavao  je prošlost Srba u tadašnjoj Ugarskoj,

odnosno današnjoj srpskoj  Vojvodini, i to najviše veliku seobu,

istoriju šajkaša i srpske husarske regimente, bunu 1848. zatim

ustanak Pere Segedinca kao i seobe Srba u Rusiju, a sa mnogo

požrtvovanja ispitivao je živote  Srba austrijskih oficira.

Ostavio je Matici Srpskoj u rukopisu veliki  rad: "Generali i

pukovnici Srbi u Austro-Ugarskoj od god. 1704 do danas". Iz tog

obimnog dela publikovao je jedino - "Život Arona Stanisavljevića,

barona von Wellenstreit". Ostali radovi: "Kad su se Srbi sa

patrijarhom Arsenijem III doselili u zemlje madžarske  krune?",

"Tri pisma patrijarha Arsenija III Čarnojevića", "Ustanova  i

spomenici ugarskih kraljevskih šajkaša", "Nešto za istoriju

carske  i kraljevske Srpske husarske regimente".

1919 - Rođen je Majk Hoare čuveni profesionalni vojnik, 

plaćenik i avanturista koji je učestvovao u nizu vojnih akcija 

i prevrata. Irskog porekla, rođen u Kalkuti u tada Britanskoj Indiji, 

učestvovao je u Drugom svetskom ratu na prostoru Burme i Indije protiv 

Japanaca. Docnije se nastanio u Južnoj Africi, u Durbanu, gde je 

živeo do kraja života. Predvodio je safari ture, istraživao 

unutrašnjost Afrike i proputovao čitav kontinent od Kejpa do Kaira, 

na motociklu. Avanturista po prirodi, učestvovao je kao zapovednik 

grupe plaćenika tokom krize u Kongu šezdesetih, i u Katangi i 

tokom pobune Simba, kada se proslavio. Učestvovao je i u državnom 

udaru na Sejšelskim ostrvima. Bio je predložak za više publikacija 

i filmova o avanturistima i plaćenicima u Africi. Autor je nekoliko 

knjiga, uglavnom sećanja.

        1921 - U Poljskoj je proglašen ustav kojim je uvedena

parlamentarni sistem, ali tokom narednih pet godina česte smene

desničarskih kabineta nisu uspele da stabilizuju tešku političku

i ekonomsku krizu u zemlji, potresanoj čestim štrajkovima. Maršal

Jozef Pilsudski je 1926. izvršio državni udar i zaveo diktaturu,

uz prividno očuvanje parlamentarizma.

        1938 - Rođen je ruski baletski igrač Rudolf Hametovič

Nurejev, jedna od najvećih zvezda svetske baletske scene 20. veka.

Na Zapad je emigrirao posle gostovanja u Parizu u junu 1961.

Upamćen je po nezaboravnim glavnim ulogama u mnogim baletima,

uključujući "Labudovo jezero", "Žizelu" i "Petrušku".

        1939 - Britanski premijer Nevil Čemberlen optužio je

nacističkog vođu Adolfa Hitlera da je "prekršio reč", jer su

nemačke trupe ušle u Čehoslovačku, ali Velika Britanija i

ostale zapadne sile nisu učinile ništa da spreče komadanje

suverene zemlje čiju su bezbednost verbalno garantovale.

        1944 - Savezničko bombardovanje Austrije u Drugom svetskom

ratu počelo je napadom više od 200 aviona na ciljeve u Beču.

        1948 - Velika Britanija, Francuska, Belgija, Holandija i

Luksemburg potpisali su Briselski ugovor o 50-godišnjem savezu

protiv oružanih napada u Evropi i o ekonomskoj, socijalnoj i vojnoj

saradnji. Ugovor je potpisan pod utiskom tzv. prve berlinske krize.

        1956 - Umrla je francuski nuklearni fizičar i hemičar

Irena Kiri, kćerka nobelovaca Pjera i Marije Kiri, koja je sa

suprugom Žanom Frederikom Žolio 1935. podelila Nobelovu nagradu za

hemiju. Prvi su stvorili veštačke radioaktivne supstance: nukleide

fosfora, azota, silicijuma. Eksperimentalno su dokazali da se

svetlost može preobratiti u čestice (stvaranje iz gama-kvanta

pozitrona i elektrona). Sa srpskim fizičarem Pavlom Savićem 1937.

i 1938. otkrila je izotope poznatih elemenata bombardovanjem urana

neutronima. Pritom su otkriveni i elementi srednje atomske mase, 

a ne samo tzv. transuranski elementi kako se do tada smatralo.

        1958 - Iz Kejp Kaneverala SAD su u orbitu oko Zemlje

lansirale "Vangard I", drugi američki satelit.

        1962 - Moskva je optužila Vašington da u Vijetnamu vodi

"neobjavljeni rat", zahtevajući povlačenje svih američkih snaga

iz te zemlje.

        1963 - Erupcija vulkana Agung na indonežanskom ostrvu Bali

usmrtila je najmanje 11.000 ljudi.

        1969 - Golda Meir je kao prva žena u istoriji Izraela

preuzela duznost predsednika vlade.

        1991 - Na referendumu je većina sovjetskih glasača

pokazala da želi očuvanje Sovjetskog Saveza, ali su ubrzo

nađačale centrifugalne sile predvođene najuticajnijim

političarima sovjetskih republika, pa se država raspala

formiranjem suverenih država od republika dotadašnjeg

Sovjetskog Saveza.

        1992 - U eksploziji automobila-bombe ispred izraelske

ambasade u Buenos Airesu, koju su aktivirali islamski teroristi,

poginulo je 29 ljudi.

        1992 - Na referendumu u Južnoj Africi belci su nadmoćnom

većinom podržali reforme za okončanje sistema aparthejda.

        1995 - Vojska Azerbejdžana je posle žestokih borbi

skršila dvodnevnu policijsku pobunu u severnim predgrađima glavnog

grada Bakua, koju je protiv predsednika Gajdara Alijeva predvodio

zamenik munistra unutrašnjih poslova Rovšan Javadov.

        1996 - Talas pljački i podmetnutih paljevina zahvatio je

Grbavicu, poslednje srpsko predgrađe u Sarajevu koje je, u skladu s

Dejtonskim sporazumom, prepušteno muslimansko-hrvatskoj federaciji

u BiH.

        1998 - Ekonomski reformator Džu Rongđi postao je kineski

premijer.

        2000 - U uverenju u skori smak sveta, najmanje 530

članova sekte "Pokret za obnovu 10 Božjih zapovesti", među kojima

i 78 dece, izvršilo je kolektivno samoubistvo samospaljivanjem u

crkvi u Kunungu na jugozapadu Ugande, 320 kilometara jugozapadno od

Kampale,tako što su aktivirali mešavinu benzina i sumporne

kiseline.

        2003 - Vrhovni sud Španije doneo je na predlog vlade

odluku o trajnoj zabrani partije Batasuna, koja se smatra

političkim krilom oružane baskijske terorističke grupe ETA.

Ovu odluku ubrzo je potvrdio i Ustavni sud Španije.

        2004 - U orkestriranom pogromu širom Kosova i Metohije

desetina hiljada Albanaca nad Srbima, ubijeno je 27 osoba,

uključujući Albance koje su usmrtili vojnici Kfora i 16 Srba.

Prognano je više od 4.000 Srba, porušeno i zapaljeno 935 srpskih 

kuća i 35 pravoslavnih crkava i manastira, uključujući više

srednjovekovnih svetinja, poput crkve iz 14. veka Bogorodica

Ljeviška u Prizrenu.

        2006 - Umro je američki modni kreator Oleg Kasini.

Rođen 1913. u Parizu, odrastao je u Italiji, gde je otvorio prvi 

modni salon, da bi 1936. emigriratrao u SAD gde dizajnira kostime za 

filmske studije. Oblačio je mnoge zvezde poput Natali Vud, Grejs 

Keli, Merlin Monro, Džin Tirni koja će 1941. postati njegova 

supruga. Godine 1960. postao je zvanični modni kreator prve dame 

SAD Žakline Kenedi.

        2008 - U nemirima nakon intervencije UNMIK policije i

Kfor-a, tokom zauzimanja zgrada Opštinskog i Okružnog suda u

severnom delu Kosovske Mitrovice i uklanjanja srpskih zastava sa

njih, povređeno je oko 70 osoba, 15 teže, a uhapšeno 53.

2015 - U manastiru trinitaraca Svetog Ildefonsa, u centru 

Madrida, identifikovani se posmrtni ostaci čuvenog španskog pisca 

Miguela Servantesa, koji je preminuo aprila 1616. Antropolog Francisko 

Etksebaria potvrdio je da je tim eksperata pozitivno identifikovao 

posmrtne ostatke Servantesa, oko čega je prethodno postojala dilema. 

Servantesov "Don Kihot" jedno je od najznamenitijih književnih dela 

uopšte i smatra se pretečom modernog romana.

2020 - Čelnici 27 država članica EU odlučili su da zatvore 

granice Unije na 30 dana, osim za izuzetne slučajeve, u nadi da će 

ograničiti širenje pandemije virusa. 

2020 - Umrla je Beti Vilijams, mirovna aktivistkinja iz Severne 

Irske, nobelovac. Bila je svedok tragičnog događaja avgusta 1976. kada 

je pripadnik Irske republikanske armije usmrtio, prilikom akcije, troje 

dece. Ona je potom pokrenula peticiju za mir, koja je široko prihvaćena. 

Osnivač je organizacije Žene za mir i čelnik Globalne fondacije za decu.