Da se nikada ne zaborave: Stefan Nemanja

 Ime Nemanja, iako biblijsko, nikada pre nije bilo upotrebljeno među hrišćanskim Srbima, svakako ne među onim uglednijim, prinčevima, županima i vojvodama. Ovo ime je simbol čitave Nemanjine naporne vladavine, kao ujedinitelja nacije i graditelja nacionalne države. Kad je njegov biblijski imenjak Nemija, po dozvoli persijskog cara Artakserksa, obnavljao razorene zidove Jerusalima, naredio je majstorima da "jednom rukom rade, a u drugoj da drže mač", radi odbrane od neprijatelja koji su ih uznemiravali (Nem 4,17-18). Tako je i Nemanja morao da gradi i da brani u isto vreme, sve do kraja svoje vladavine.

Nemanja je bio ratnik prve klase. Stefan Nemanja je bio jedan od najznačajnijih srpskih vladara, veliki župan Raške, rodonačelnik dinastije Nemanjića, utemeljivač Srpske pravoslavne crkve zajedno sa svojim sinom Savom i tvorac moćne srpske srednjovekovne državne. Period njegove vladavine smatra se veoma značajnim u srpskoj istoriji.

Dolazak na vlast

Stefan Nemanja je bio jedan od najznačajnijih srpskih vladara, veliki župan Raške, rodonačelnik dinastije Nemanjića, utemeljivač Srpske pravoslavne crkve zajedno sa svojim sinom Savom i tvorac moćne srpske srednjovekovne državne. Period njegove vladavine smatra se veoma značajnim u srpskoj istoriji.

Stefan Nemanja – Rani život

Stefan Nemanja rođen je oko 1113 godine u Ribnici (današnja Podgorica), kao četvrti i najmlađi sin vlastelina Zavide. Prvo je bio kršten po rimokatoličkom obredu, a kasnije, kada se njegov otac vratio u Rašku, nakon što je bio prognan iz nje, kršten je po grčkom obredu. Vizantijski car Manojlo I Komnin 1162. godine dodeljuje županiju Dubočicu Stefanu Nemanji, čime on postaje direktan carev vazal, a samim tim se poboljšava i njegov položaj u borbi za titulu velikog župana.

Dolazak na vlast

Posle Zavidine smrti Nemanja je očevim testamentom nasledio najistočniju četvrt srpske kneževine, od Rasa do Niša. Ostala tri dela su nasledila njegova braća: Tihomir, Miroslav i Stracimir. Nemanju je brinula pocepanost srpskih teritorija. On je sanjao samo o srpskom narodu kao celini i o državi u kojoj bi svi Srbi bili ujedinjeni. Radi ostvarenja ovog svog ideala - ujedinjenja svih Srba u jednu državu, sposobnu da brani i omogući kulturni razvoj, Nemanja je imao da se uhvati u koštac i sa unutarnjim i sa spoljnim neprijateljima. Njegova unutarnja borba bila je uperena protiv nerazumevanja i uskogrudosti svoje braće i rodbine, a spoljna skoro sa svima svojim susedima, velikim i malim ... Mi nećemo ulaziti u detalje svih tih borbi, ali možemo reći da je on na kraju uspeo da stvori srpsku državu od Jadrana do Sofije i Pernika.

Neposredno nakon dobijanja županije, Stefan Nemanja kreće sa podizanjem dva manastira, čime dobija podršku Vizantije, plemstva i crkve. Ovo dovodi do sve veće netrpeljivosti između braće koja eskalira na velikom skupu raške vlastele kada je Stefan Nemanja, zajedno sa svojim pristalicama, zarobljen u pećini Ras. Ubrzo je oslobođen i 1166. godine zbacuje sa vlasti svog najstarijeg brata Tihomira i sa ostalom braćom, Stacimirom i Miroslavom, prognanljuje ga iz zemlje. U jesen 1168. godine car Manojlo šalje vojsku proteranoj braći kako bi skinuli sa vlasti Stefana Nemanju, ali u bici kod Pantina Stefan Nemanja pobedjuje i zvanično biva prihvaćen kao veliki župan Raške i Vizantijski vazal.

Vladavina i osvajanja

Tokom perioda vladavine, od 1168 do 1196. godine, Stefan Nemanja je zajedno sa kraljevinom Ugarskom i Svetim rimskim carstvom ratovao protiv Vizantije i Mletačke republike i time proširio svoju teritoriju na Zetu i Neretvu. Nemanjino zatočeništvo u Carigradu završilo se njegovim poklonjenem caru Manojlu i obnovom vazalnih obaveza i zadržavanjem titule velikog župana. Nakon povratka u Rašku Stefan Nemanja vojno pomaže Vizantiju, sve do Manojlove smrti 1180. godine kada se okreće papstvu. Oslabljena Vizantija Nemanji daje mogućnost proširenja tako da on tokom 1180-ih osvaja, izmedju ostalog, Beograd, Niš, Kosovo i Metohiju i dolazi sve do današnje Sofije.

Zadužbine i smrt

Stefan Nemanja se smatra jednim od rodonačelnika Srpske pravoslavne crkve i jednim od najvećih boraca protiv bogumilskih jeretičkih učenja. Bio je ktitor velikog broja manastira i crkava, od kojih su najznačajniji Studenica, Hilandar i Đurđevi Stupovi. Prema legendi, Stefan Nemanja je Đurđeve Stupove izgradio u znak zahvalnosti svetom Đorđu kome se molio tokom svog zatočeništva u pećini Ras, obećavši da će, ako ga izbavi iz tamnice, podići manastir u njegovu čast na vrhu brda koje je jedino mogao da vidi iz pećine. Na velikom državnom saboru 25.marta 1196. godine predaje vlast svom srednjem sinu Stefanu Nemanjiću, a zajedno sa svojom suprugom Anom se zamonašuje u manastiru Studenici, gde dobijaju monaška imena Simeon i Anastasija. Zajedno sa sinom Savom odlazi na Svetu goru 1198.godine da obnove manastir Hilandar gde i umire 13. februara 1199. godine. Naredne godine je kanonizovan kao Sveti Simeon Mirotočivi, a njegove mošti Sava je doneo u Studenicu, da bi nad njima izmirio zavađenu braću Stefana i Vukana, gde se i danas nalaze.

Neposredno nakon dobijanja županije, Stefan Nemanja kreće sa podizanjem dva manastira, čime dobija podršku Vizantije, plemstva i crkve. Ovo dovodi do sve veće netrpeljivosti između braće koja eskalira na velikom skupu raške vlastele kada je Stefan Nemanja, zajedno sa svojim pristalicama, zarobljen u pećini Ras. Ubrzo je oslobođen i 1166. godine zbacuje sa vlasti svog najstarijeg brata Tihomira i sa ostalom braćom, Stacimirom i Miroslavom, prognanljuje ga iz zemlje. U jesen 1168. godine car Manojlo šalje vojsku proteranoj braći kako bi skinuli sa vlasti Stefana Nemanju, ali u bici kod Pantina Stefan Nemanja pobedjuje i zvanično biva prihvaćen kao veliki župan Raške i Vizantijski vazal.

Vladavina i osvajanja

Tokom perioda vladavine, od 1168 do 1196. godine, Stefan Nemanja je zajedno sa kraljevinom Ugarskom i Svetim rimskim carstvom ratovao protiv Vizantije i Mletačke republike i time proširio svoju teritoriju na Zetu i Neretvu. Nemanjino zatočeništvo u Carigradu završilo se njegovim poklonjenem caru Manojlu i obnovom vazalnih obaveza i zadržavanjem titule velikog župana. Nakon povratka u Rašku Stefan Nemanja vojno pomaže Vizantiju, sve do Manojlove smrti 1180. godine kada se okreće papstvu. Oslabljena Vizantija Nemanji daje mogućnost proširenja tako da on tokom 1180-ih osvaja, izmedju ostalog, Beograd, Niš, Kosovo i Metohiju i dolazi sve do današnje Sofije.

Zadužbine i smrt

Stefan Nemanja se smatra jednim od rodonačelnika Srpske pravoslavne crkve i jednim od najvećih boraca protiv bogumilskih jeretičkih učenja. Bio je ktitor velikog broja manastira i crkava, od kojih su najznačajniji Studenica, Hilandar i Đurđevi Stupovi. Prema legendi, Stefan Nemanja je Đurđeve Stupove izgradio u znak zahvalnosti svetom Đorđu kome se molio tokom svog zatočeništva u pećini Ras, obećavši da će, ako ga izbavi iz tamnice, podići manastir u njegovu čast na vrhu brda koje je jedino mogao da vidi iz pećine. Na velikom državnom saboru 25.marta 1196. godine predaje vlast svom srednjem sinu Stefanu Nemanjiću, a zajedno sa svojom suprugom Anom se zamonašuje u manastiru Studenici, gde dobijaju monaška imena Simeon i Anastasija. Zajedno sa sinom Savom odlazi na Svetu goru 1198.godine da obnove manastir Hilandar gde i umire 13. februara 1199. godine. Naredne godine je kanonizovan kao Sveti Simeon Mirotočivi, a njegove mošti Sava je doneo u Studenicu, da bi nad njima izmirio zavađenu braću Stefana i Vukana, gde se i danas nalaze.

Prestonica velikog župana bila je u Rasu, gradu u uzanoj, ali plodnoj dolini okruženoj padinama, blizu stare crkve Svetih apostola, u kojoj je Nemanja bio kršten po pravoslavnom obredu.

Daleko od carskog luksuza kasnijeg modernog doba, balkanski kraljevi i vladari u Nemanjino doba, živeli su skromnim životom. Slično je bilo čak i na dvoru civilizovane Vizantije. Prema istorijskim podacima i pesmama, veliki župan Nemanja bio je veoma bogat vladar. Posedovao je "sedam kula srebra i dukata". Pa ipak, kao hrišćanin i ratnik on je voleo skroman život. Njegova rezidencija je bila veliki četvorougaoni prostor, ograđen zidom sa osmatračnicama na svakom uglu, radi bezbednosti. U sredini toga dvorišta bila je njegova dvospratna kuća sa podrumom. Prvi sprat je bio sazidan od kamena. Veliko ognjište je služilo kao kuhinja. Trpezarija je bila ukrašena plafonom u duborezu ... Tu je bila i mala kućna kapela, ukrašena skupocenim ikonama i svećnjacima. Ispred ikone svetog prvomučenika Stefana danonoćno je gorelo kandilo. To je bila krsna slava Nemanjinog doma. Po imenu svoga patrona - slave - Svetog Stefana, prinčevi i kraljevi iz dinastije Nemanjića stavljali su ispred svoga imena i ime Stefan, kao Stefan Nemanja, Stefan Prvovenčani, Stefan Uroš, Stefan Dragutin, Stefan Milutin, Stefan Dušan.