Dogodilo se na današnji dan

 Danas je ponedeljak, 19. maj, 2025. 

   1536 - Odrubljena je glava Ani Bolen, drugoj ženi

engleskog kralja Henrija VIII, četiri dana pošto je sud

"ustanovio" da je kriva za preljubu i incest.

        1649 - Prvi put je upotrebljen naziv "Komonvelt", kojim 

je Oliver Kromvel  označio englesku republiku. Na imperijalnoj

konferenciji 1926. usvojen je naziv "Komonvelt nacija", koji se 

od 1931. koristio umesto naziva Britanska imperija.

 

        1762 - Rođen je nemački filozof Johan Gotlib Fihte,

istaknuti predstavnik nemačke klasične idealističke filozofije,

profesor univerziteta u Jeni i Erlangenu, rektor Berlinskog

univerziteta. U "Govorima nemačkoj naciji" 1807. i 1808. doprineo

je jačanju otpora Nemaca francuskom caru Napoleonu I, ali i

buđenju nemačkog šovinizma. Dela: "Pokušaj kritike sveg

otkrivenja", "Osnova celokupne teorije nauke", "Osnova prirodnog

prava prema principima teorije nauke", "Sistem teorije morala prema

principima teorije nauke".

        1802 - Napoleon Bonaparta ustanovio je u Francuskoj Orden

legije časti za civilne i vojne zasluge.

        1825 - Umro je francuski socijalista utopista Klod Anri

Sen Simon, koji smatrao da tradicionalnu državu valja zameniti

industrijskim društvom i da aristokrati, vojnici i birokrati 

treba da ustupe mesto industrijalcima, radnicima i seljacima. Dela:

"Industrijski sistem", "Industrija ili politički, moralni i

filozofski razgovori u interesu svih ljudi odanih korisnom radu i

nezavisnosti", "Pisma ženevskog građanina savremenicima", "Novo

hrišćanstvo", "Stari i novi politički sistem".

        1861 - Rođena je australijska pevačica Helen Porter

Mičel, poznata kao Neli Melba, jedan od najvećih koloraturnih

operskih soprana krajem 19. i početkom 20. veka. S velikim uspehom

decenijama je nastupala u gotovo svim najvećim operskim kućama u

svetu, uključujući londonski Kovent Garden i njujoršku

Metropoliten operu.

        1864 - Umro je američki pisac Natanijel Hotorn, jedan od

prvih značajnijih američkih romansijera. U romanima i pripovetkama

prikazao je puritansku tradiciju i njeno opadanje u Novoj Engleskoj. 

Zaokupljale su ga teme greha, prestupa, oholosti. Dela: romani "Skarletno

slovo", "Kuća sa sedam zabata", "Blajdelska romansa", "Mermerni

faun", pripovetke "Dvaput ispričane priče", "Živopisne priče za

decu".

        1890 - Rođen je karikaturista Petar "Pjer" Križanić,

jedan od rodonačelnika srpske karikature, pisac i esejista. Među 

osnivačima je "Ošišanog ježa". Rođen u Glini, na Baniji, došao

je u Beograd 1922. i zaposlio se u "Novom listu", a 1923. prešao 

je u "Politiku".

        1890 - Rođen je vijetnamski državnik Ngujen Tat Tan,

poznat kao Ho Ši Min, predsednik Demokratske Republike Vijetnam

(Severni Vijetnam) od proglašenja 1945. do smrti 1969. i vođa

borbe protiv japanske armije, francuskih kolonijalnih trupa i

američke invazione vojske. Od 1917. radio je u Francuskoj, gde je

1920. postao član Komunističke partije Francuske, a 1930. osnovao

je Komunističku partiju Vijetnama. U Drugom svetskom ratu, kad je

Japan okupirao Vijetnam, stvorio je jak oslobodilački pokret,

jezgro buduće armije, koja je nanela odlučujuće poraze Francuzima

i potom Amerikancima, zahvaljujući čemu su Severni i Južni

Vijetnam ujedinjeni 1976.

        1898 - Umro je engleski državnik Vilijam Gledston, koji

je kao vođa liberala između 1868. i 1894. četiri puta bio

premijer Ujedinjenog Kraljevstva. Legalizovao je 1871. radničke

sindikate i 1884. izvršio tzv. treću parlamentarnu reformu.

Pokušao je da reši irsko pitanje na osnovu irske samouprave, ali

su ga u tome omeli liberali-unionisti i konzervativci. Protivio se

nadiranju Austrougarske na Balkan i imao je izvesno razumevanje za

nacionalna prava balkanskih naroda. Nastavljajući osvajačku politiku

konzervativaca, 1882. zauzeo je Egipat.

        1906 - Zvanično je otvoren tunel Simplon ispod Alpa

između Italije i Švajcarske, dug 19,77 kilometara.

        1912 - Umro je poljski pisac Boleslav Prus, najznačajniji

poljski realista. U delima je pisao o borbi Poljaka protiv

germanizacije, a u listu "Kurijer varšavski" objavljivao je vrlo

čitane hronike. Učestovao je u ustanku koji je 1863. podigla

revolucionarna stranka "Crvenih". Ustanak je imao i socijalnu i

antirusku notu. Dela: romani "Lutka", "Val se vraća", "Mrtva

straža", "Emancipovana žena", "Faraon", zbirke pripovedaka "Stanar

potkrovlja", "Jakubov san", "Balska haljina", "Prokleta sreća",

"Sitnice", "Večernje pripovetke".

        1925 - Rođen je Malkolm Litl, poznat kao Malkolm Iks (X), 

vatreni propovednik crnačkog nacionalizma u SAD, koji je on opisivao 

kao rasni ponos. Ubijen je u Njujorku februara 1965. dok je govorio 

okupljenim pristalicama.

        1928 - Rođen je kambodžanski diktator Pol Pot. 

Predvodeći gerilsku armiju "Crvenih Kmera", porazio je režim 

generala Lon Nola u aprilu 1975, ili "nulte godine", kako su je 

označili novi vlastodršci. "Brat broj jedan", kako su ga nazivale 

pristalice, ispraznio je gradove oteravši u radne logore širom 

zemlje gotovo svo stanovništvo. Mortalitet u tim radnim centrima 

bio je ogroman ("polja smrti"). Krajem decembra 1978. režim 

"Crvenih Kmera" zbačen je vijetnamskom vojnom intervencijom

u Kambodži, tada Kampućiji.

        1930 - Bele žene u Južnoj Africi dobile su pravo glasa.

        1935 - U saobraćajnom udesu poginuo je britanski 

pukovnik Tomas Edvard Lorens, nazvan Lorens od Arabije, arheolog,

istraživač, pisac i ratnik. Istakao se u borbama na Bliskom istoku

tokom Prvog svetskog rata, kada je okupio Arape neprijateljski

raspoložene prema Turskoj. Pošao je iz Hedžasa u današnjoj Saudi

Arabiji (tada turska teritorija) prema severu (danas Jordan, Sirija, 

Irak) i presudno je uticao na formiranje tih država (u prvo vreme 

britanske ili francuske mandatne teritorije) kao i na ustoličenje 

hašemitske dinastije u Jordanu i Iraku. Spretno koristeći želju 

Arapa za oslobođenjem od Turske, ostvario je ciljeve britanske 

kolonijalne politike. Napisao je sećanja: "Sedam stubova mudrosti", 

na srpskom objavljena kao: "Ustanak u pustinji".

1977 - Poslednja kompozicija "Orijent ekspresa" krenula je put 

Istanbula. "Orijent ekspres" pokrenut je oktobra 1883, tada sa početnom 

stanicom u Parizu. Potom se kretao od Londona put Istanbula, sa više 

ruta. Bio je to, osim na samom početku, izrazito luksuzan voz i, zbog 

svojevrsne egzotike, predmet literarnih i filmskih obrada. Postupno je 

gašen od 1962, da kao stalna ruta konačno bio obustavljen maja 1977. 

Osamdesetih je izvesno vreme pod tim menom postojala turistička 

železnička ruta na relaciji Pariz Beč, po nerazumnoj ceni.

        1989 - Usred masovnih studentskih demonstracija u Pekingu

smenjen je generalni sekretar Komunističke partije Kine Džao

Cijang, jer se usprotivio vanrednim merama i primeni sile protiv

demonstranata.

        1992 - Proglašen je Zakon o vojsci Srpske Republike u

Bosni i Hercegovini, čime je stvoren pravni okvir za vojsku koja 

je posle povlačenja JNA ostala da štiti Srbe u BiH.

        1992 - Dvojica lekara koji su obavili autopsiju predsednika

SAD Džona Kenedija, ubijenog 1963, potvrdila su da je on pogođen 

s dva metka ispaljena spreda i iz suprotnog pravca, što je oborilo

zvaničnu verziju o jednom atentatoru.

        1993 - Kod Medeljina se srušio kolumbijski avion tipa

"Boing 727", što nije preživeo niko od 132 osobe u avionu.

        1994 - Umrla je bivša američka "prva dama" Žaklina

Kenedi Onazis, supruga predsednika SAD Džona Kenedija ubijenog

1963. u atentatu. Pet godina posle njegovog ubistva, udala se za

grčkog brodovlasnika Aristotela Onazisa, kojeg je takođe

nadživela.

        1997 - U Bangladešu je ciklon usmrtio najmanje 350 osoba a

više od milion ljudi pretvorio u beskućnike.

        1998 - Indonežanski studenti upali su u zgradu skupštine

u Džakarti, zahtevajući ostavku šefa države Suharta.

        1999 - Avioni NATO otpočeli su napade na zatvor u Istoku,

koje su ponovili narednih dana, usmrtivši brojne zatvorenike,

a u bombardovanju civilnih ciljeva u Gnjilanu ubijeno je pet lica.

        2000 - Maskirani ljudi upali su u zgradu skupštine

Fidžija i zarobili poslanike i članove vlade, uključujući

predsednika vlade te ostrvske pacifičke zemlje. Vođa udara objavio

je da je vladajuća koalicija diskriminisala autohtono domorodačko

stanovništvo, favorizujući etničke Induse.

        2004 - U napadu dva američka helikoptera na iračko selo

Makar el Dib blizu granice sa Sirijom ubijen je 41 civil,

među kojima petnaestoro dece.

        2006 - Preminuo je akademik Vladimir Pantić. Redovni član

Srpske akademija nauka i umetnosti, citolog i komparativni neuro

endokrinolog. Rođen je 1921. godine u Međulužju a diplomirao je

na Veterinarskom fakultetu u Beogradu na kome je prošao sva zvanja

od asistenta do redovnog profesora. Osnivač je Odeljenja za

citologiju i embriologiju na Institutu za biološka istraživanja

"Siniša Stanković" i laboratorije za elektronsku mikroskopiju

Instituta za primenu nuklearne energije u poljoprivredi,

veterinarstvu i šumarstvu.

        2007 - U Rumuniji je održan referendum na kojem je

predsednik Trajan Basesku dobio oko 75 odsto glasova podrške.

Referendum je sazvan da bi se odlučilo o njegovom opozivu. Rumunska

skupština je prethodno suspendovala Baseskua sa mesta predsednika

države, pod optužbom da je kršio Ustav. U pozadini pokušaja

smene bilo je njegovo suprotstavljanje lokalnim tajkunima.

2016 - Prilikom pada putničkog aviona kompanije "Edžipter", 

koji se kretao od Pariza ka Kairu, i srušio se u Sredozemno more 

oko 290 kilometara severno od Aleksadrije, poginulo je 66 osoba.

2018 - Filip Šarlije, francuski antropolog i specijalista 

sudske medicine, obraćajući se javnosti, pobio je špekulacije o 

konačnoj sudbini Adolfa Hitlera, odnosno potvrdio je, nakon stručne 

ekspertize, da je nacistički lider definitivno umro 30. aprila 1945. 

godine. Ruske vlasti dozvolile su Šarlijeovom timu da ispita Hitlerove 

posmrtne ostatke. Po rečima naučnika, morfologija kostiju je potpuno 

uporediva s rendgenskim snimcima Hitlerove lobanje koji datiraju godinu 

dana pre smrti. Stručni nalazi objavljeni su u publikaciji "European 

Journal of Internal Medicine".

2022 - U Beogradu, u crkvi Svetog Save na Vračaru, održana je 

liturgija pomirenja koju su služili Porfirije patrijarh srpski i Stefan 

arhiepiskop ohridski i makedonski, sa arhijerejima obe crkve. Ovim činom, 

posle 55 godina raskola Crkva u Makedoniji vraćena je u liturgijsko i 

kanonsko jedinstvo sa SPC. Vaseljenska patrijaršija prethodno je, deset 

dana ranije, priznala Ohridsku arhiepiskopiju kao kanonski važeću. Crkva 

u Makedoniji dobila je autonomiju 1959, od SPC, a jednostrano je proglasila 

otcepljenje 1967, i od tada je bila u raskolu sa celim pravoslavnim svetom.

2024 - Predsednik Irana Ebrahim Raisi i ministar spoljnih poslova 

te zemlje Hosein Amir Abdolahijan poginuli su kada se njihov helikopter 

srušio dok je prelazio iznad planinskog terena tokom jake magle, na 

severozapadu Irana, u regionu Verzegan, u graničnom pojasu sa Azerbejdžanom.