Da se nikada ne zaborave: Milan Konjović

 Milan Konjović, znameniti somborski, vojvođanski, srpski i jugoslovenski slikar, te vojvođanski i srpski akademik, rođen je 28. januara / 9. februara 1898. g. u Somboru. Bio je potomak ovdašnje stare patricijske srpske svešteničke i zemljoposedničke porodice, poreklom iz Peći (sa Metohije), koja se preko Naćvina (danas Žednik) doselila u Sombor, početkom 18. veka (kraj ulaznih vrata somborske crkve Sv. Đorđa i danas se nalazi nadgrobna ploča sveštenika Jovana Konjovića iz 1730-ih, ugrađena u crkveni zid). Potomci ove porodice predstavljali su, skoro tri naredna stoleća, duhovnu, privrednu, političku, kulturnu i intelektualnu elitu Sombora (osim ostalih, iz ove somborske porodice potiče i znameniti srpski kompozitor Petar Konjović, Milanov blizak rođak). David st. Konjović, pradeda Milana Konjovića, bio je gradski senator i gradonačelnik slobodnog i kraljevskog grada Sombora. Njegov sin Justin, Milanov deda, imao je zvanje gradskog zemljomera, a kao zemljoposednik bio je jedan od najimućnijih Somboraca. Milanov otac dr David ml. Konjović bio je somborski advokat i poslanik u ugarskom Parlamentu. Konjovićeva majka Vera kćer je znamenitog srpskog pedagoga, prosvetitelja i spisatelja Nikole Đ. Vukićevića, dugogodišnjeg upravitelja Srpske učiteljske škole (Preparandije) u Somboru.

Osnovnu školu i osam razreda Državne gimnazije Milan Konjović pohađao je u rodnom gradu, a maturirao je 1916. godine. U Gimnaziji je bio jedan od najboljih đaka ne samo svoje generacije, a odlikovao se i veoma dobrim sportskim rezultatima (osvajao je nagrade na takmičenjima iz atletike i mačevanja). Konjović je u maju 1914. godine, kao učenik VI razreda somborske Gimnazije, u prostorijama svoje škole načinio prvu amatersku izložbu sopstvenih radova (pedesetak ulja na platnu), mahom pejzaža naslikanih u okolini grada, ali i prizora sa gradskih ulica i trgova, pa i portret jednog somborskog kočijaša. O tom događaju izvestio je kratkim člankom i somborski srpski nedeljnik Sloga. Kada je 1972. g. obeležavana stogodišnjica somborske Gimnazije, Konjović je načinio i darovao crtež školskog zdanja iz vremena svog gimnazijskog školovanja (1908-1916), zabeleživši tom prilikom da je crtež nastao u čast jubileja Gimnazije u Somboru, gde sam se učio kultu duha i kultu tela, kao neophodne za dostojan život čoveka. U njoj sam postao svestan u svojoj 16. godini da mi je određen životni put: mukotrpno i plemenito poslanje umetnika koje ću kroz život časno vršiti, sa skrušenošću i ponosom.

Milan Konjović je mobilisan iz maturantske klupe, krajem maja 1916. godine, a nakon završetka podoficirske škole bio je, kao artiljerijski oficir, upućen na ruski, pa potom na italijanski front. Po završetku rata odlazi u Prag, gde 1918. g. učestvuje na Sveslovenskom kongresu, a početkom 1919. g. upisuje vanredne studije slikarstva na poznatoj praškoj Akademiji likovnih umetnosti, učeći kod profesora Jozefa Loukete i Vlaha Bukovca. Nakon dva odslušana semestra Konjović je napustio prašku Akademiju. Za vreme boravka u Beču (1921/22), slika i proučava umetnost starih majstora. Studijski putuje u Nemačku, pa ponovo boravi u Pragu, gde je 1923. g. prvi put izlagao na izložbi jugoslovenskih slikara. Potom se vraća u Sombor, a u maju 1924. g. upućuje se u Pariz i u njemu posećuje muzeje i galerije. Svega dve sedmice boravi na predavanjima u ateljeu Andrea Lota. Iz Pariza, u kome je zakupio atelje, više puta dolazi u Sombor i ponovo se vraća u francusku prestonicu.

U rodnom gradu, u Velikoj sali zdanja Županije, Konjović je u jesen 1926. g. priredio svoju prvu samostalnu izložbu, sa stotinjak dela (uljanih slika, crteža i akvarela) nastalih tokom prethodnih desetak godina njegovog rada. Izložbu je otvorio veliki župan Bačke županije Milivoj Petrović (rođeni brat književnika Veljka Petrovića). U jesen 1926. i 1927. g. Konjović izlaže na pariskom Jesenjem salonu, potom 1928, 1929. i 1930. g. u Salonu nezavisnih u Parizu, a njegove slike primećuje jedan od vodećih francuskih likovnih kritičara Moris Renal, koji ga pominje kao nadarenog i znalačkog umetnika. Tokom proleća 1928. g. priređuje i svoju prvu izložbu u Pragu, na kojoj prikazuje šezdesetak radova. U češkoj prestonici ponovo samostalno izlaže i u jesen 1929. godine.

Krajem 1929. g. u Parizu postaje vlasnik nove, lepe i savremene kuće, sa tri ateljea i nastavlja da izlaže na pariskom salonima. U proleće 1931. priređuje svoju prvu samostalnu parisku izložbu, u uglednoj galeriji Bing, u kojoj je izložio tridesetak slika, a odjek te izložbe, o kojoj je izvestila pariska štampa u svojim kulturnim rubrikama, bio je velik i pozitivan. Konjovićeva druga pariska izložba priređena je 1932. g. u galeriji Van Ler i na njoj je umetnik prikazao tridesetak slika nastalih prethodnih nekoliko meseci u rodnom Somboru, po njegovim ulicama i u gradskom ataru. I ova izložba imala je znatan odjek u pariskoj, ali i domaćoj štampi (francuska kritika piše o strasnom i vrlo ličnom koloristi, a o izložbi pišu beogradska Politika i zagrebačke Novosti). Tokom jeseni Konjović izlaže kolektivno u Amsterdamu i holandska kritika ga izdvaja po kvalitetu prikazanih radova od većine ostalih učesnika.

Iz Pariza se Konjović 1932. g. vraća u Sombor, koji, osim povremeno i na kraće vreme, više neće napuštati (nasledio je atelje Ivana Radovića u tornju zdanja Županije, u kome će raditi sve do okupacije 1941). Krajem oktobra 1932. g. priredio je svoju prvu beogradsku izložbu, koju je otvorio Milan Kašanin i na kojoj je prikazao 50 uljanih slika. Snažan odjek i materijalni uspeh ove izložbe nisu izostali. Narednih godina izlaže u Zagrebu, Beogradu, Novom Sadu i Somboru, pa ponovo u Parizu, u galeriji „Muradjan-Valoton (1937), a kolektivno izlaže u Solunu i Rimu (1937). Član je slikarskih grupa „Oblik“ (1933-1935) i „Dvanaestorica“ (1937-1938).

Kao rezervni oficir (artiljerijski kapetan) kraljevske vojske Milan Konjović je u aprilu 1941. g. zarobljen i pola godine je proveo u nemačkom logoru Osnabrik (i u zarobljeništvu je slikao, mahom portrete ratnih drugova, pa je u barakama i izlagao svoja dela). Po povratku u Sombor, u jesen 1941. godine, nastavio je da slika. Početkom novembra 1942. g. izlagao je na samostalnoj izložbi u Budimpešti, koju su organizovali Konjovićevi prijatelji (mahom Jevreji), sa kojima se družio u Parizu, a ta izložba kasnije je uzrokovala brojne etičke i političke zamerke Konjoviću. Konjovićevo slikarstvo, neprestano nadahnuto motiva zavičaja, dalo je tada razlog da se u mađarskim kulturnim krugovima jasno i otvoreno konstatuje kako misterija Bačke u srpskoj duši živi dublje nego u mađarskoj, te nije slučajno što je i u likovnoj umetnosti jedan srpski slikar, Milan Konjović, umeo to, do sada, najvernije da izrazi.

Po oslobođenju Sombora, u oktobru 1944. godine, Milan Konjović, koji je poticao iz bogatog zemljoposedničkog somborskog miljea, ali je bio levičarski orijentisan, odmah prihvata saradnju sa novim vlastima i postaje član Gradskog, te predsednik Sreskog narodnooslobodilačkog odbora (istovremeno, slika impozantno platno prve proslave Oktobarske revolucije u Somboru, početkom novembra 1944). U jesen 1945. g. Konjović je postavljen za direktora tek osnovanog Gradskog muzeja u Somboru, kojim će rukovoditi naredna četvrt stoleća. Ipak, već na početku trpi političke kritike zbog organizovanja izložbe vodećih srpskih umetnika međuratnog perioda, iz zbirke Pavla Beljanskog. Usledili su uskoro i napadi na njegovo slikarstvo, sa ideološkog stanovišta tada preovlađujuće socrealističke umetnosti.

Prvu posleratnu Konjovićevu izložbu otvara 1946. g. u Novom Sadu Mladen Leskovac. U skladu sa novim vremenom, Konjović 1947. g. priređuje likovnu izložbu neposredno na gradilištu dunavskog mosta kod Bogojeva. Samostalno izlaže narednih godina u većim jugoslovenskim gradovima, a kolektivno širom zemlje i u inostranstvu. Od 1951. do 1957. član je umetničke grupe „Samostalni“, a u to vreme aktivno se uključio i u pokret umetničkih kolonija po Vojvodini. Godine 1961. Konjović pokreće manifestaciju „Likovna jesen“ u Somboru, koja će izrasti u jednu od najprestižnijih i najuticajnijih likovnih izložbi savremene umetnosti u Jugoslaviji.

Milan Konjović je 1965. g. poklonio rodnom gradu zbirku od 500 svojih dela, nastalih između 1913. i 1963. g. (150 uljanih slika, pasteli, akvareli, crteži, tapiserija), po odabiru autora i dr Katarine Ambrozić. Za potrebe smeštaja ove vredne i velike donacije preuređena je stara bidermajerska jednospratnica (tzv. Galeova kuća) na središnjem gradskom trgu i u njoj je, 10. septembra 1966. godine, počela sa radom Galerija „Milan Konjović, koja će, za kratko vreme, postati jedno do najposećenijih kulturnih i turističkih odredišta u Somboru. Donacijama slikara i njegove porodice broj Konjovićevih dela u ovoj galeriji tokom godina je porastao na 1.084 odabrana rada. Galerija redovno priređuje retrospektivne i tematske izložbe, a ima i bogatu izdavačku delatnost vezanu za delo Milana Konjovića.

Umetnost Milana Konjovića najčešće se deli na nekoliko slikarskih razdoblja: rana faza (1913-1928), sa uticajima akademizma, kubizma i neoklasicizma; plava faza (1929-1933), razigrana, dinamična i sa ekspresionistički shvaćenim kolorizmom, sa kojom je nastupila Konjovićeva slikarska zrelost, rađajući dela visokog umetničkog kvaliteta; crvena faza (1934-1940), takođe razigrane palete, ali sa nešto izmenjenim odnosom boja i sa preplitanjem zavičajnih bačkih ravničarskih i konavljanskih primorskih motiva; siva faza (1941-1952), sa naglašenom notom primarnog eskpresionizma, uzdržanijim koloritom, te sa  temama enterijera i portretima, uz okretanje ka pastelu; koloristička faza (1953-1960), bujnog kolorita, dinamičnog ritma i sa novim odnosom prema predmetu slike, koja je povremeno geometrizovana i u kojoj primenjuje iskustva apstrakcije; asocijativna faza (1960-1985), snažna, bujna, dramatična, intenzivnog kolorita, izoštrene čulnosti, u kovitlacu plamene vizije zemlje i neba, sa brzim i oštrim, skoro brutalnim zamahom četkice; vizantijska faza (1985-1990), kao pozni period stvaralaštva, nadahnut vizantijskom ikonografijom, znatno smirenijeg poteza, kolorita i ritma. Umetnički opus Milana Konjovića broji preko 6.000 radova u skoro svim slikarskim tehnikama (ulja, pasteli, akvareli, tempere, crteži, grafike, skice, vitraži, mozaici, tapiserije).

Ređale su se od 1960-ih brojne Konjovićeve izložbe kako u zemlji, tako i po svetu. Za života, samostalno je izlagao u blizu 80 jugoslovenskih gradova i naselja (ponegde i u više navrata): Bajmok, Banjaluka, Batina, Bačka Palanka, Bačka Topola, Bački Breg, Beli Manastir, Beograd, Bjelovar, Bogojevo, Brežice, Budva, Buzet, Varaždin, Vinkovci, Vrbas, Vršac, Vukovar, Doroslovo, Dubrovnik, Đakovo, Zagreb, Zemun, Zrenjanin, Ilok, Jajce, Kanjiža, Karlovac, Kovačica, Kragujevac, Kruševac, Kula, Labin, Ljubljana, Maribor, Našice, Nikšić, Niš, Nova Gradiška, Novi Kneževac, Novi Sad, Oplenac, Opovo, Osijek, Odžaci, Palić, Pančevo, Pljevlja, Podravska Slatina, Požarevac, Poreč, Priboj, Priština, Pula, Rijeka, Ruma, Sarajevo, Senta, Sivac, Slavonski Brod, Sombor, Split, Sremska Mitrovica, Sremski Karlovci, Stolac, Subotica, Temerin, Titovo Velenje (Velenje), Titograd (Podgorica), Topola, Tuzla, Herceg Novi, Celje, Čačak, Šabac, Šibenik i Šid. U svetu je, tokom života, izlagao u galerijama gradova Sao Paolo, San Francisko, Oklend, Njujork, London, Amsterdam, Pariz, Rim, Modena, Obon, Atina, Moskva, Prag, Beč i Budimpešta, te u mađarskim gradovima Pečuj, Mohač, Kečkemet i Baja. Priređeno je preko 300 samostalnih izložbi Milana Konjovića, a njegovi radovi su prikazani i na oko 700 grupnih izložbi. Konjović je postao redovan član Vojvođanske akademije nauka i umetnosti (1979), dopisni član Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti (1986) i redovan član Srpske akademije nauka i umetnosti (1992). Dobitnik je većeg broja nagrada i priznanja u zemlji i inostranstvu (osim ostalog i Sedmojulske nagrade NR Srbije [1950], Nagrade za životno delo [1962], Nagrade oslobođenja Vojvodine [1974], Nagrade AVNOJ-a [1988], Vukove nagrade KPZ Srbije [1991], Ordena rada I reda [1958], Ordena zasluga za narod sa zlatnom zvezdom [1975] itd.).

O Konjoviću je napisano preko petnaest knjiga i monografija, objavljeno je više zbornika, štampano je blizu 700 raznih kataloga, napisano je više hiljada novinskih članaka, prikaza, studija, ogleda, rasprava itd, organizovano je nekoliko naučnih skupova i okruglih stolova, snimljeno je više desetina televizijskih i filmskih priloga, a objavljeno je i nekoliko poštanskih marki sa njegovim likom ili umetničkim radovima.

Milan Konjović preminuo je u rodnom Somboru, 20. oktobra 1993. godine, u 96. godini života. Svojim impresivnim slikarskim opusom, koji ga izdvaja među najautentičnije i najuspešnije predstavnike srpskog i jugoslovenskog slikarstva u 20. veku, Konjović je snažno i poneseno negovao ideju bliskosti sa estetikom prirode bačke ravnice i urbanitetom rodnog Sombora, kao neprestanim nadahnućem i pokretačem svoje umetnosti, a nju je somborski maestro uspešno prenosio na prostore koji se, bez preterivanja, mogu nazvati planetarnim.