Da se nikada ne zaborave: Mihajlo Paskaljević Bata

 Mihajlo Paskaljević Bata rodio se 1923. godine u Požarevcu, u porodici grčkih doseljenika. Njegov otac Zoja bio je dobrostojeći trgovac, držao je tada popularne „kolonijalne radnje“, ono što danas zovemo prodavnice mešovite robe. Porodica Paskalj ubrzo se seli u Kruševac, gde je Mihajlo pošao u školu, a zatim i završio gimnaziju, neposredno pre nemačke okupacije. Kao momak, već se zanimao za pozorišnu scenu, maštajući da postane glumac.

I jedan nesvakidašnji detalj iz njegove mladosti - po sopstvenom priznanju, jako mu je smetalo što su ga u školi zadirkivali zbog njegove nacionalnosti, zivkajući ga „Grče, Grče“. Tada je rešio da svoje prezime Paskalj „produži“ onim našim „vić“ i tako se obračuna sa svojom frustracijom.

Ubrzo po oslobođenju, Batina umetnička ambicija dovodi ga u glavni grad. Primili su ga u KUD „Ivo Lola Ribar“, u dramsku sekciju, razume se. Pošto u to vreme Beograd nije imao zasebnu Akademiju za dramsku umetnost, Bata (kao i ostali mladi glumci) je konkurisao na tzv. pozorišnom odseku Muzičke akademije. I primili su ga, imao je 23 godine. Ono što najbolje ilustruje ambicioznost ovog momka jeste to kako je u isto vreme studirao i književnost na Filozofskom fakultetu. Ipak, gluma je već tada bila Batina ultimativna strast.

Još kao student glume, Bata je upao u ansambl Narodnog pozorišta. Ipak, 1950. godine odlučuje da se pridruži grupi kolega entuzijasta koji zajedno osnivaju Beogradsko dramsko pozorište na Krstu. Ovaj teatar vrlo brzo je izrastao u eminentnu scenu na kojoj su se jedan za drugim smenjivali savremeni komadi i adaptacije.

Te iste pedesete, Bata Paskaljević je debitovao na filmskom platnu. Bila je to komična uloga Gricka u Nanovićevom "Čudotvornom maču", filmovanoj bajci o Baš Čeliku, mitskom stvorenju iz našeg narodnog predanja. Film je bio veliki hit u svoje vreme, na njegovoj realizaciji nije se štedelo i presudno je uticao na karijeru i popularnost tada mlađanog Radeta Markovića, u kome su pojedini gledaoci i kritičari već videli obrise jugoslovenskog Lorensa Olivijea. „Mač“ je usput filmskoj publici predstavio i Paskaljevića, do tada nepoznatog širem auditorijumu. Bio je to jedan iz grupe filmova koji su, tokom šezdesetih i sedamdesetih godina, na televiziji obavezno reprizirani svakog zimskog raspusta, pa letnjeg, pa za praznike, i tako godinama... A nije partizanski film, ni blizu.

Pojedine kolege i kritičari mladog Paskaljevića u to vreme nisu smatrali za talentovanog umetnika vičnog glumi i to je potrajalo prilično dugo, sve dok nije postao poznat široj publici, dok nije iza sebe imao ozbiljniju „kilometražu“ na pozorišnim daskama i pred kamerom. Među mnogim anegdotama o Bati postoje čak i one koje se bave njegovim ljubavnim vezama sa pojedinim rediteljkama u tom periodu, a sve navodno zbog dobijanja uloga u komadima koje su dotične autorke postavljale na scenu.

Ni na filmu nije sve išlo glatko za Paskaljevića, na svoju drugu ulogu čekao je tri godine, da bi ga najzad angažovao jedini reditelj koji je sa njim već snimao, Voja Nanović. Reč je o drami "Ciganka" (1953), rađenoj prema prozi Bore Stankovića. To je priča o Koštani i Mitketu, film koji je u zvezdanu orbitu lansirao Selmu Karlovac, ženu za kojom će, još dugo posle ovog filma i njene fatalne Koštane, uzdisati mnogi Balkanci. Pomenuću samo njenu nezaboravnu pojavu u najvećem bioskopskom YU hitu šezdesetih, akcionom spektaklu "Kapetan Leši" Žike Mitrovića. Selma se u to vreme preselila u Minhen, prihvatajući brojne ponude za filmove u nemačkoj produkciji, ali to je već druga priča...

Sledeće, 1954. Bata dobija svoju prvu (ispostaviće se i jedinu) glavnu filmsku ulogu - igrao je Jerotija Pantića u ekranizaciji Nušićeve komedije "Sumnjivo lice" u režiji Soje Jovanović. Već tada bilo je i njemu samom jasno da ga i struka, i publika doživljavaju kao usko profilisanog komičara, dakle, glumca čije ime ne ulazi u razmatranje kada su u pitanju dramske, ili kako to vole da kažu, karakterne uloge.

Ruku na srce, Paskaljevićevo atipično lice i izražena mimika, kao i nesvakidašnja, živa boja glasa, predstavljali su glumčev ključni "alat", ono što ga je izdvajalo čineći da bude percipiran kao „neozbiljni“ lik. Njegove "urokljive", tamne oči i ta naročita kombinacija prodornog pogleda i zagonetnog osmeha podsećaju na Batinog mnogo slavnijeg omalenog kolegu, Denija De Vita.

I dok je kao stalni član BDP-a neumorno glumio u matičnom teatru, na filmu su to bile male uloge u ostvarenjima „Šolaja“, „Subotom uveče“, „Diližansa snova“, kao i u legendarnoj TV seriji Lole Đukića „Servisna stanica“, odnosno u filmovima „Nema malih bogova“ i „Sreća u torbi“, gde je Bata igrao rame uz rame sa Mijom i Čkaljom, najomiljenijim glumcima epohe.

Igrao je Simu u odličnoj adaptaciji Nušićeve komedije „Dr“ (1962), a u kultnom filmu za decu „Orlovi rano lete“ (1966) Soje Jovanović, snimljenom po motivima Ćopićevog romana, briljirao je u ulozi omrznutog učitelja Paprike, lika koji kao da je izašao pravo iz Felinijevog „Amarkorda“ (snimljenog sedam godina kasnije).