Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je sreda, 14. avgust,  2024. 

1040 - Škotskog kralja Dankana  ubio je Magbet, koji je

potom vladao 17 godina. Magbetova vladavina, posebno način na koji

je zaposeo škotski presto, inspirisala je engleskog pisca Vilijama

Šekspira za jednu od njegovih najpoznatijih drama.

        1385 - Pobedom u bici kod Alžubarote, portugalske snage

osujetile su invaziju kralja Kastilje Huana I, čime je osigurana

nezavisnost Portugala.

        1777 - Rođen je danski fizičar Hans Kristijan Ersted,

osnivač nauke o elektromagnetizmu. Otkrio je magnetski učinak

električne struje. Njegovo glavno delo "Experimenta circa effectum

conflictus electrici in acum magneticam" znatno je uticalo na

francuskog fizičara i matematičara Andrea Ampera. Njemu u čast

jedinica za jačinu magnetskog polja u CGS sistemu nazvana je 

"ersted".

        1784 - Na ostrvu Kodijak, Aljaska, osnovana je prva

ruska naseljenička kolonija. SAD su od Rusije 1867. godine kupile 

Aljasku za tadašnjih 7,2 miliona dolara.

        1867 - Rođen je engleski pisac Džon Golsvorti, snažan

kritičar društvenih prilika u tadašnjoj Britaniji. Dobio je 

Nobelovu nagradu za književnost 1932. U glavnom delu, trilogiji

o Forsajtima ("Saga o Forsajtima", "Moderna komedija", "Konac

dela"), bavio se kritikom socijalnih odnosa u Engleskoj. Pisao je

drame, uključujući "Srebrnu kutiju", "Borbu" i "Pravdu", u kojima

su ljudi žrtve "slepih sila" - zakona, javnog mnjenja, novca.

        1867 - Knez Srbije Mihailo Obrenović zaključio je sa

Grčkom Ugovor o savezu, u okviru nastojanja da se balkanski

hrišćani zajedničkom akcijom oslobode turske vlasti.

        1893 - Francuska je postala prva država u kojoj je uvedena

obaveza stavljanja registracionih tablica na motorna vozila.

        1900 - Zauzimanjem Pekinga tokom takozvanog "Bokserskog

ustanka" gradske sirotinje i kineskih nacionalista protiv kineskih 

vlasti kao i uticaja stranaca, ustanici su primorani na pregovore.

S ciljem gušenja ustanka upućen je međunarodni ekspedicioni korpus

sastavljen od trupa Britanje, SAD, Rusije, Nemačke, Japana,

Francuske, Italije i Austrougarske.

        1910 - Rođen je francuski fotograf Vili Ronis, 

poznat po svojim crno belim fotografijama svakodnevnog života

parižana. Ronis jedan od velikana fotografije XX veka,  

započeo je karijeru 30-ih. Smatran je "socijalnim" fotografom, 

zbog tematike koja mu je bila najdraža. Francuska javnost 

prozvala ga je "pesnikom koji je slavio jednostavnu radost 

življenja".

        1920 - U Beogradu je potpisan vojno odbrambeni savez 

Čehoslovačke i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Bio je to 

početni sporazum "Male Antante", koja je u oslonu na Francusku, 

tada vodeću kontinentalnu silu u Evropi, oblikovana s ciljem 

sprečavanja restauracije Habzburga u bilo kom obliku. Sve 

tri zemlje (Rumunija se savezu pridružila docnije, 1921. godine) 

bile su životno zainteresovane za održanje novih granica 

uspostavljenih posle Prvog svetskog rata. Bojazan nije

postojala toliko od obnove Austrougarske koliko od mađarskog

revizionizma i dolaska Habzburga na presto Mađarske. Poslednji

austrijski car Karlo Habzburški bar u dva navrata pokušao je 

da se vrati na presto u Budimpešti, poslednji put 1921. nakon 

čega je konfiniran na portugalsko ostrvo Madera, u Atlantiku.

        1934 - U nemački koncentracioni logor Dahau, u blizini 

Minhena stigle su prve kompozicije zatvorenika, protivnika

režima Adolfa Hitlera, koji je otpočeo hajku na sve građane,

uključujući i Nemce, koji su se protivili nacističkom poretku

ili se nisu uklapali u nacističke rasne koncepcije, što je bio

češći slučaj. Dahau je bio predviđen za političke protivnike.

Kasnije, tokom Drugog svetskog rata, u tom logoru ubijeno je 70.000

zatočenika iz okupirane Evrope.

        1936 - Posle izbijanja frankističke pobune protiv španske

republikanske vlade, osnovana je jedna od prvih dobrovoljačkih

internacionalnih brigada koja je dobila naziv "Pariska komuna". U

internacionalnim brigadama u Španskom građanskom ratu borilo se

oko 35.000 dobrovoljaca iz 53 zemlje, uključujući 1.700 građana 

Jugoslavije.

        1941 - Britanski premijer Vinston Čerčil i predsednik SAD

Frenklin Ruzvelt objavili su u "Atlantsku povelju", koja je kasnije

postala temelj na kom su ustrojene UN. "Atlantska povelja" je

naglašavala deklarativno pravo naroda da izabere oblik vladavine 

u svojoj zemlji, kao i stav da teritorijalne promene nisu zakonite 

bez slobodno izraženog pristanka zainteresovanog naroda. Hijerarhija 

vrednosti "Atlantske povelje" poslužila je kao osnov i prilikom 

formiranja NATO pakta. Sapotpisnik "Atlantske povelje" septembra 1941. 

u Londonu bila je i Kraljevina Jugoslavija.

        1945 - Japan je prihvatio savezničke uslove bezuslovne

kapitulacije, čime je Drugi svetski rat okončan i na Dalekom

istoku.

        1949 - Konrad Adenauer je postao prvi kancelar, odnosno

predsednik vlade, Savezne republike Nemačke.

        1956 - Umro je nemački pisac Bertold Fridrih Breht,

jedan od najvećih dramskih autora i teoretičara pozorišta 20.

veka. Svetsku slavu stekao je "Prosjačkom operom", za koju je

muziku napisao nemački kompozitor Kurt Vajl koji je, kao i Breht,

1933. napustio Nemačku po dolasku nacista na vlast. Vratio se 1948.

i nastanio u Istočnom Berlinu, gde je 1949. osnovao "Berlinski

ansambl", jedno od najčuvenijih pozorišta u svetu. Dela: drame

"Uspon i pad grada Mahagonija", "Izuzetak i pravilo", "Sveta Jovanka

iz klanica", "Puške Tereze Karar", "Majka Hrabrost i njena deca",

"Život Galilejev", "Dobra duša iz Sečuana", "Gazda Puntila i

njegov sluga Mati", "Kavkaski krug kredom", "Opera za tri groša",

"Doboši u noći", "Baal", "Ranjeni Sokrat", "U džungli gradova",

"Čovek je čovek", roman "Prosjački roman", zbirke pesama "Domaća

postila", "Svendborške pesme", "Bukovske elegije".

        1958 - Umro je francuski nuklearni fizičar i hemičar Žan

Frederik Žolio, poznat kao Žan Frederik Žolio Kiri, koji je sa

suprugom Irenom, kćerkom nobelovaca Pjera i Marije Kiri, 1935.

podelio Nobelovu nagradu za hemiju. Prvi su stvorili veštačke

radioaktivne supstance: nuklide fosfora, azota, silicijuma.

Eksperimentalno su dokazali da se svetlost može preobratiti u

čestice (stvaranje iz gama-kvanta pozitrona i elektrona). Od 1946.

je rukovodio Komesarijatom za atomsku energiju i pod njegovim

rukovodstvom je 1948. konstruisan prvi francuski atomski reaktor.

        1970 - Jugoslavija i Vatikan obnovili su pune diplomatske

odnose posle 18-godišnjeg prekida.

        1972 - Sovjetski avion tipa "Iljušin 62" eksplodirao je

odmah po poletanju iz Istočnog Berlina, što nije preživeo niko od

156 ljudi u letelici.

        1984 - Umro je jermenski velemajstor Tigran Vartanovič

Petrosjan, šahovski prvak sveta od 1963. do 1969.

1984 - Umro je engleski pisac Džon Bojnton Pristli, autor

dela punih vedrine i humora, ali i društvene kritike. Dela: romani

"Dobri drugovi", "Englesko putovanje", "Ponoć u pustinji",

"Anđeosko sokače", drame "Opasna okuka", "Dođoše do grada",

"Inspektor je došao", "Čaša piva", eseji "Engleski komični

likovi", "Engleski roman", "Engleski humor", "Dikens i njegov svet",

"Književnost i zapadnjak".

        1988 - Umro je italijanski konstruktor sportskih automobila

Enco Ferari, jedan od pionira sportskog automobilizma.

        1992 - Umro je američki sudija Džon Sirika, centralna

ličnost afere "Votergejt", koji je naredio predsedniku SAD

Ričardu Niksonu da preda kompromitujuće magnetofonske trake, 

koje su ga koštale položaja šefa države.

        1996 - Južnoafrička Nacionalna partija, tvorac politike

aparthejda, specifičnog sistema rasne segregacije u Južnoj

Africi, prešla je u opozicione klupe, prvi put posle 48 godina.

        1999 - U Metohiji je sistematski opljačkano i potom

spaljeno više od 200 srpskih sela, izjavio je vladika hvostanski

Atanasije (Rakita). Prema njegovim rečima, na Kosovu i Metohiji

uništena je najmanje 41 crkva i manastir, uključujući mnoge

svetinje iz 13. i 14. veka poput Bogorodičine crkve iz 1315. i

manastira Svete Trojice u Mušutištu, manastira Svetog Marka u

Koriši, crkve svetih apostola Petra i Pavla u Suvoj Reci, crkve

Svete Trojice u Donjem Petriču.

        2000 - Sveti sinod Ruske pravoslavne crkve proglasio je

svetiteljima poslednjeg ruskog cara Nikolaja II, caricu Aleksandru

i njihovu decu Alekseja, Anastasiju, Mariju, Olgu i Tatjanu, koje

su boljševici pobili u julu 1918. u Jekaterinburgu na Uralu (u

sovjetsko vreme Sverdlovsk). Ruska zagranična crkva poštovala 

ih je kao mučenike i svetitelje i ranije.

        2002 - Umrla je Radojka Živković, srpski muzičar i

kompozitor, virtuoz na harmonici. Napisala je brojne pesme i

komponovala niz kola, između ostalih i "Radojkino kolo".

        2004 - Umro je poljski pisac Češlav Miloš, dobitnik

Nobelove nagrade 1980. Debitovao je 1933. zbirkom pesama "Poema o

ohlađenom vremenu". Sledile su zbirke "Tri zime" i "Zašsita".

Pedesetih godina postao je šire poznat kao esejista i prozni

pisac, a 1953. godine objavio je studiju o totalitarizmu 

"Zarobljeni duh" i roman "Osvajanje vlasti".

        2005 - "Boing 737" kiparske kompanije "Helios" srušio se 

u oblasti Kalamus, 30 kilometara severno od Atine. Poginuo je 121

putnik i svi članovi posade.

        2006 - Najmanje 62 osobe su poginule, a 140 je ranjeno u

bombaškim i raketnim napadima u većinski šiitskom delu Bagdada.

        2006 - Najmanje 436 osoba je poginulo, a 140 se vode kao

nestale u naletu tajfuna Saomi u Kini. Uništeno je više od 50.000

kuća, potonulo čak oko 1.000 plovila, a oko 1.500 ljudi je povređeno.

Bio je to najjači tajfun koji je pogodio Kinu u prethodnih 50

godina.

        2006 - Pobunjenički pokret Šri Lanke "Tamilski tigrovi"

optužio je  vladu za ubistvo najmanje 65 lica, među kojima se

nalazi i 50 učenica jednog sirotišta koje je pogođeno tokom

žestokih borbi između "Tigrova" i vladinih snaga. U građanskom

ratu u Šri Lanci je tokom dve decenije u sukobima poginulo oko

65.000 osoba.

        2006 - Umro je američki glumac Bruno Kirbi, poznat po

ulogama u filmovima "Gradski kauboji", "Kad je Heri sreo Seli" i

"Kum II". Karijeru je započeo 1971. godine i na početku karijere

uglavnom je tumačio uloge šeprtlja i smešnih tipova, ali je

kasnije dobijao sve ozbiljnije karakterne uloge. Upamćen je po

pomalo promuklom glasu i ulogama u "Dobro jutro Vijetnam" i tv

seriji "M.A.S.H.".

        2007 - Više od 30 civila je poginulo a preko 60 je

povređeno u sukobima u Mogadišu, prestonici Somalije. Sukobi su

počeli pošto su pobunjenici napali baze vojske Somalije.

        2007 - Najmanje 400 osoba je poginulo, a oko 200 je ranjeno

u četiri gotovo istovremena napada bombaša samoubica na pripadnike

zajednice Jazidi, blizu Katanije, 120 kilometara zapadno od Mosula, 

na severozapadu Iraka. Četvorica bombaša samoubica, koji su vozili 

cisterne s gorivom, aktivirali su gotovo istovremeno eksplozivne 

naprave u naselju nedaleko od Katanije. Jazidi, specifična verska 

grupa, po etničkoj pripadnosti uglavnom su Kurdi. Napad su izveli 

sunitski islamisti Al Kaide.

2018 - Prilikom urušavanja mosta Morandi, zvanično 

vijadukt Polčevera, u Đenovi, Italija, 43 osobe su poginule a 

16 je povređeno. Most koji je projektovao italijanski arhitekta 

Rikardo Morandi, pušten u saobraćaj septembra 1967, korišćen 

kao deo autoputa A10, rekonstruisan je 2016. godine, ali se urušio 

nakon što ga je pogodio grom. Prema tumačenjima stručnjaka most 

je imao konstrukcionu grešku. Još jedan most arhitekte Morandija, 

svojevremeno poznatog po inovativnoj upotrebi armiranog betona, 

takođe se delimično srušio - Marakaibo u Venecueli, 1964. godine, 

dve godine nakon završetka.

2020 - Umro je Svetozar Obradović Toza, strip scenarista, 

novinar. Iako je studirao građevinarstvo, bio je posvećeni strip 

scenarista, jedan od najplodnijih u Srbiji i negdašnjoj Jugoslaviji. 

Autor je serijala "Poručnik Tara", "Kobra", "Cat Claw", "Veliki 

Blek", "Lun kralj ponoći", "Tarzan", "Troje nesalomivih", "Billy 

the Pljuc". Najviše je radio za izdanja novosadskog Dnevnika i 

Foruma, kao i za gornjomilanovačke Dečje novine, a devedesetih 

za nemačku kuću Bastei Verlag.

2021 - Razoran zemljotres jačine 7,2 stepena po Rihterovoj 

skali pogodio je zapadni deo Haitija, s epicentrom na poluostrvu Tiburon, 

približno 150 kilometara zapadno od Port-o-Prensa. Poginulo je 2.248 

osoba, a povređeno je gotovo 18.000.

2022 - U požaru u koptskoj crkvi Abu Sefein (arapski naziv za 

Svetog Merkurija) u Imbabi, Giza, predgrađe Kaira, poginula je 41 osoba 

a povređeno je 45. Na službi u crkvi se nalazilo oko 5.000 vernih kada 

je uočen požar, navodno usled neispravnih instalacija.

2023 - Prilikom eksplozije autoservisa povezanog sa benzinskom 

pumpom u Mahačkali, Dagestan, Rusija, poginulo je 35 osoba a povređeno 

najmanje 80. Požar je zahvatio površinu od oko 500 kvadratnih metara 

a vatra se iz autoservisa proširila na benzinsku pumpu.