Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je subota, 13. april, 2024.

    1519 - Rođena je francuska kraljica italijanskog porekla

Katarina Mediči, kćerka gospodara Firence Lorenca II Medičija,

koja je posle smrti muža Anrija II od 1560. vladala Francuskom kao

regentkinja sinova Fransoa II, Šarla IX i Anrija III. Tokom njene

vladavine besneo je versko-građanski rat rimokatolika i hugenota

(francuski protestanti kalvinisti), čijem je razbuktavanju znatno

doprinela. Uz podršku pape Grgura XIII 1572. organizovala je pokolj

hugenota poznat kao Vartolomejska noć.

        1598 - Francuski kralj Anri IV objavio je Nantski edikt,

kojim su hugenoti izjednačeni u pravima sa rimokatolicima.

        1605 - Umro je ruski car Boris Fjodorovič Godunov, koji 

je preuzeo presto 1598. posle smrti Fjodora I. Pretpostavlja se da 

je 1591. ubio mlađeg brata Fjodora I, prestolonaslednika Dimitrija,

što je inspirisao Aleksandra Puškina da napiše dramu "Boris

Godunov" i Modesta Musorgskog da komponuje istoimenu operu.

        1695 - Umro je francuski pisac Žan de Lafonten, član

Francuske akademije. Pisao je basne veoma duhovito i poučno, a u

poeziji je stvorio sopstvenu versifikaciju, majstorski mešajući

najraznovrsnije stihove. Ostala dela: pesme "Adonis", "Elegija

nimfama Boa", "Filemon i Baukida", roman "Ljubav Psihe i Kupidona",

stihovane "Priče".

        1743 - Rođen je američki državnik Tomas Džeferson,

osnivač Demokratske stranke, predsednik SAD od 1801. do 1809.

Tokom rata za nezavisnost bio je predsednik odbora koji je pripremio

"Deklaraciju nezavisnosti", prihvaćenu 4. jula 1776. Svoje robove

je oslobodio, ali nije uspeo da izdejstvuje ukidanje ropstva. Bio je

guverner Virdžinije od 1779. do 1781. i sekretar prvog predsednika

SAD Džordža Vašingtona od 1790. do 1793. Iskoristio je

finansijske neprilike francuskog cara Napoleona I da od njega 1803.

kupi Luizijanu.

        1832 - Rođen je srpski slikar Stevan Teodorović, član

Srpske kraljevske akademije. Slikarstvo je ucio u Beču i Minhenu.

Počeo je kao romantičar s lepim osećanjem za kolorit, a završio

kao hladni akademičar. Izradio je oko 300 portreta savremenika,

uključujući Kornelija Stankovića, Đuru Daničića, Vladana

Đorđevića, kraljicu Nataliju. Radio je i ikonostase s

kompozicijama vezanim za nacionalnu istoriju i tradiciju (Negotin i

Smederevska Palanka).

        1848 - Sicilija je proglasila nezavisnost od Napuljske

kraljevine.

        1869 - Počeo je da izlazi list "Pančevac", koji je

uređivao publicista Jovan Pavlović. U njemu je objavljen prvi

prevod na srpski "Komunističkog manifesta". Zabranjen je 1876.

posle čega je više puta obnavljan i zabranjivan. List i sada

izlazi.

        1885 - Rođen je mađarski filozof Đerđ Lukač. U

mladosti je u "nemarksističkom periodu" napisao "Istoriju razvoja

moderne drame" i eseje "Duša i oblici". Član Komunističke partije

Mađarske postao je 1918. a u vreme Sovjetske Republike Mađarske

1919. komesar za prosvetu. Iz tog perioda potiču ogledi sabrani pod

naslovom "Istorija i klasna svest", koji su znatno uticali na obnovu

marksističke misli u zapadnoj Evropi posle Drugog svetskog rata.

Posle poraza Mađarske revolucije emigrirao je u Austriju, a 1929. u

Sovjetski Savez, gde je do 1931. radio u Institutu Marks-Engels. Do

1933. u Nemačkoj je predvodio književnu grupu pisaca-komunista,

posle čega je do 1945. ponovo bio u Moskvi, gde je napisao studiju

"Mladi Hegel". Po povratku u otažbinu bio je profesor

Budimpeštanskog univerziteta, a 1956. ministar u vladi Imre Nađa,

posle čijeg pada je lišen profesije, uklonjen iz Akademije nauka i

interniran. Od 1957. do smrti 1971. povukao se iz javnog života.

Ostala dela: "Razaranje uma", "Egzistencijalizam ili marksizam",

"Estetika", "Ontologija društvenog bića", "Teorija romana".

        1892 - Rođen je škotski fizičar i pronalazač Robert

Votson Vat, pronalazač radara. Vat je radar prvi put javno prikazao

1935. i njegov uređaj omogućio je otkrivanje i određivanje

položaja pomoću radio talasa.

        1904 - Umro je ruski slikar Vasilij Vasiljevič

Vereščagin, koji je majstorstvo najviše iskazao inspirišući 

se ratnim motivima. Slikarstvo je učio na Akademiji u Petrogradu, 

a usavršavao u Parizu. Posebno su zapažene njegove monumentalne

kompozicije iz Rusko-turskog rata 1877-1878, skice iz vojničkog

života i realistične studije tipova i pejzaža.

        1906 - Rođen je irski pisac Semjuel Beket, dobitnik

Nobelove nagrade za književnost 1969. koji je 1953. dramom

"Čekajući Godoa" otvorio eru "drame apsurda". Bio je zaokupljen

temom raspadanja građanskog društva, dehumanizujućom slikom

čoveka i beznadežnom situacijom neobičnih bića na kraju sveta i

vremena, što simboliše apsurdnost ljudske egzistencije. Živeo je

u Francuskoj i pisao na francuskom, smatrajući da se na stranom

jeziku može pisati bez stila, što je bio njegov ideal. Ostala

dela: roman "Marfi", trilogija "Moloa", "Malone umire",

"Neimenljivi", drame "Kraj igre", "Poslednja traka", "Igre bez

reči", "Srećni dani", "Igra", "Ne ja".

        1919 - Britanske trupe masakrirale su u Amricaru najmanje

379 Indusa, pristalica vođe pokreta za nezavisnost Indije Mahatme

Gandija.

        1922 - Rođen je tanzanijski državnik Džulijus Kambarage

Njerere, istaknuti lider Pokreta nesvrstanih, prvi predsednik

Tanganjike, zatim Tanzanije (nastale spajanjem Tanganjike i

Zanzibara) od 1962. do 1985. kada se povukao sa vlasti, što je

jedinstven primer u Africi. Studirao je istoriju, političke nauke i

pravo u Edinburgu. Jedan je od osnivača Organizacije Afričkog

Jedinstva 1963. a tri godine po okončanju borbe za nezavisnost od

Velike Britanije 1964. bio je ključna figura prilikom ujedinjenja

sa ostrvom Zanzibar, i nastanka Tanzanije. Njegova "Aruša

deklaracija" iz 1967. označila je socijalizam i ekonomsku

samodovoljnost za osnovne ciljeve. Postigao je znatne uspehe u

obrazovanju i zdravstvu. Naredio je 1979. vojnu intervenciju u

susednoj Ugandi kada je oboren Idi Amin. Prepustio je 1985. položaj

Ali Hasanu Mvinjiju, posle čega je imao istaknutu savetničku

ulogu. Prevodio je Šekspira na svahili: "Julije Cezar", "Mletački

trgovac".

        1922 - Rođen je engleski pisac Džon Brejn, koji je 

u englesku književnost uveo tip ambicioznog mladog oportuniste

proleterskog porekla, spremnog na sve radi postizanja uspeha i

materijalne dobiti. Dela: romani "Put u visoko društvo", "Mesto 

u visokom društvu", "Ljubomorni Bog", "Igra plakanja", "Ostani 

sa mnom do jutra", "Pobožni zastupnik", studija "Pisanje romana".

        1930 - Rođen je vladika Sava (Svetozar) Vuković,

akademik, episkop Srpske pravoslavne crkve, profesor Teološkog

fakulteta u Beogradu. Predavao je Liturgiku sa istorijom umetnosti.

Bio je episkop moravički, istočnoamerički i kanadski i od 1977.

šumadijski. Administrirao je eparhijama: žičkom, banatskom,

bačkom, temišvarskom... Doktorirao je temom "Tipik arhiepiskopa

Nikodima" 1961. Krasila ga je retka intelektualna snaga i erudicija.

Pokrenuo je, obnovio i uređivao više glasila Srpske crkve:

"Kalenić", "Pravoslavlje", "Glasnik", "Staza pravoslavlja",

"Banatski vesnik", "Beseda", "Kalendar srpske patrijaršije".

Izgradio je i obnovio više crkava i manastira, ambulanti, domova za

decu, osnivač je više dobrotvornih fondova. Glavna dela: "Istorija

srpske pravoslavne crkve u Americi i Kanadi 1891-1941", "Srpski

jerarsi", "Grobna mesta srpskih arhijereja".

        1941 - U Drugom svetskom ratu mađarske okupacione trupe

počele su teror u Bačkoj i za nekoliko dana ubijeno je oko 3.000

civila, Srba i Jevreja.

        1945 - Trupe sovjetskog maršala Fjodora Tolbuhina slomile

su u Drugom svetskom ratu nemački otpor u Beču. Pad "druge

prestonice" Trećeg rajha omogućio je opkoljavanje nemačkih snaga

u Berlinu, koji je pao tri sedmice docnije.

        1945 - Teškim zapaljivim bombama američko vazduhoplovstvo

je u Drugom svetskom ratu uništilo veliki deo Tokija.

        1961 - Generalna skupština UN osudila je politiku

aparthejda u Južnoj Africi.

        1963 - Rođen je ruski velemajstor jevrejskog porekla Hari

Vajnštajn, poznat kao Gari Kasparov, koji je 1985. u 23. godini

postao prvak sveta, najmlađi u istoriji šaha. Titulu je preoteo

zemljaku Anatoliju Karpovu, pobedom u meču rezultatom 13:11. Tome

je prethodio meč započet u septembru 1984, u kojem je Karpov vodio

s 5:3, uz 40 remija, ali je Svetska šahovska federacija 15.

februara 1985. prekinula meč igran do šeste dobijene partije,

prekršivši pravila, zbog "iscrpljenosti igrača".

        1964 - Američki glumac afroameričkog porekla Sidni Poatje

dobio je Oskara za glavnu ulogu u filmu "Poljski ljiljani", kao prvi

crnac koji je osvojio tu nagradu.

        1966 - Predsednik Iraka Abdul Salam Arif poginuo je

prilikom pada helikoptera.

        1975 - Pripadnik hrišćanske milicije ubio je u autobusu

u predgrađu Bejruta 22 Palestinca, što se smatra početkom

građanskog rata u Libanu.

        1976 - U eksploziji u fabrici municije u Finskoj poginulo

je 45 ljudi.

        1979 - Dva dana posle ulaska u Kampalu, armije Tanzanije i

snaga opozicije i pada diktatora Idija Amina Dade, formirana je

privremena vlada Ugande. Amin je 1971. oborio predsednika Miltona

Obotea i tokom vladavine likvidirao je oko pola miliona sunarodnika.

U oktobru 1978. napao je Tanzaniju, ali je bio  poražen.

        1990 - U uzaludnom pokušaju da spreči otcepljenje

Litvanije, predsednik Sovjetskog Saveza Mihail Gorbačov zapretio je

toj baltičkoj republici ekonomskim embargom ukoliko za dva dana ne

povuče Deklaraciju o nezavisnosti.

        1992 - Muslimanske paravojne snage pod kontrolom Alije

Izetbegovića demolirale su i opljačkale dopisništvo Tanjuga u

Sarajevu. Sedam naoružanih ljudi razbilo je centar veze i preseklo

prijem vesti iz zemlje i sveta novinskim kućama u BiH i ukralo dva

telefaksa, dva teleprintera, telefonske i radio aparate i televizor.

Ostalu opremu su uništili, a dežurnog novinara opljačkali,

uzevši mu i pasoš.

        1993 - Počelo je suđenje dvanaestorici bivših sovjetskih

funkcionera i oficira, optuženih za zaveru 1991. radi obaranja

Gorbačova.

        1994 - Islamski terorista-samoubica ubio je u autobusu u

izraelskom gradu Hadera - šest ljudi.

        1999 - U napadu avijacije NATO teško je oštećena

zemaljska satelitska stanica "Jugoslavija" u selu Prilike kod

Ivanjice, na Kopaoniku je sa 11 projektila do temelja srušen hotel

"Bačište" i uništeno je više mostova, uključujući most u

Biljanovcu kod Kraljeva, most u Dedini kod Kruševca i most na reci

Kosanici na putu Niš-Priština.

        2002 - Preminuo je Vlajko Stojiljković, bivši ministar 

unutrašnjih poslova Srbije, dva dana pošto je sebi pucao u glavu 

na ulazu u zgradu Doma Skupštine Srbije (tada Savezna Skupština),

neposredno pošto je i Veće građana usvojilo Zakon o saradnji sa

Haškim tribunalom. Taj sud je tokom NATO agresije u maju 1999.

optužio Stojiljkovića.

2015 - Umro je Ginter Gras, nemački književnik, nobelovac.

Gras, najpoznatiji po romanu "Limeni doboš", rođen je u Gdanjsku, 

na Baltiku 1927. godine, i znatan deo njegovih dela za tematiku ima 

prostor i prilike u tom gradu. Iako deklarisani socijaldemokrata, 

ispostavilo se da je izvesno vreme tokom Drugog svetskog rata bio 

pripadnik nacističkih Š jedinica. 

2022 - Južnoafričke vlasti proglasile su stanje nacionalne 

katastrofe zbog poplava koje su pogodile sedam od devet pokrajina te 

zemlje. Jake kiše koje su započele 8. aprila dovele su do bujičnih 

poplava, razaranja brojnih objekata i infrastrukture, gubitaka života 

i ogromne materijalne štete, najviše u oblasti Kvazulu Natal. Poplave 

su pogodile približno 41.000 lica a poginulo je najmanje 435 osoba.