Dogodilo se na današnji dan

 

Danas je utorak, 10. septembar, 2024. 

   1526 - Turska vojska pod sultanom Sulejmanom I zauzela je

posle pobede nad Mađarima u Mohačkoj bici, Budim koji je postao

središte Budimskog pašaluka, turske provincije tokom narednih 

150 godina, sve do pobeda Eugena Savojskog nad Turcima, krajem 

17. veka.

        1721 - Švedska i Rusija su mirom u Ništadu u Finskoj

okončale Veliki severni rat, započet 1700, u kojem je ruski car

Petar Veliki potukao Šveđane i dobio izlaz na Baltičko more.

Mirom je Rusiji pripala prostrana teritorija od Finskog do Riškog

zaliva i gradovi Riga, Revel i Narva.

        1839 - Rođen je američki filozof i logičar Čarls

Sanders Pirs, osnivač pragmatizma, filozofskog pravca koji je

kasnije razvio Vilijam Džejms. Verovao je da ideje najbolje mogu

biti ispitane istraživanjem posledica koje izazivaju. Nije imao

univerzitetsku karijeru, uglavnom je radio u vladinim službama, 

a njegovi uticajni "Sabrani spisi" objavljeni su posthumno.

        1855 - Rođen je nemački arheolog Robert Koldevej, koji je

od 1899. do 1917. istraživao Vavilon i dokazao da je ta biblijska

metropola na reci Eufrat, južno od Bagdada, stvarno postojala.

        1875 - Poginuo je srpski hajdučki harambaša Petar Pecija

Petrović, vođa ustanka iz 1853, poznatog kao Pecijina buna,

prilikom pokušaja da kod mesta Gaštica, preko Save prebaci tovar

oružja borcima Bosansko-hecegovačkog ustanka protiv Turaka. Posle

propasti bune povukao se u planine i odatle napadao turske jedinice.

Kad je 1875. izbio trogodišnji Bosansko-hercegovački ustanak,

sakupljao je čete ustanika u severnoj Bosni.

        1890 - Rođen je austrijski pisac Franc Verfel. Veliki

uspeh postigao je novelom "Nije kriv ubica, kriv je ubijeni", s

tipično ekspresionističkim motivom, sukobom oca i sina. Ostala

dela: pesme "Prijatelj sveta", "Mi jesmo", "Jedan drugom", drame

"Čovek ogledalo", "Huares i Maksimilijan", "Pavle među Jevrejima",

romani "Pesma o Bernadeti", "Proslava mature", "Verdi", "Barbara ili

pobožnost", "Četrdeset dana Muse Daga", "Pronevereno nebo",

"Zvezda nerođenih".

        1906 - Pojavio se prvi broj "Šabačke čivije", jednog od

najboljih humorističko-satiričnih listova u Srbiji. List je

izlazio do decembra 1909.

        1914 - Rođen je američki filmski režiser Robert Vajz,

dvostruki dobitnik Oskara, koji je karijeru počeo kao montažer 

u filmovima "Građanin Kejn" i "Veličanstveni Ambersonovi" Orsona

Velsa. Filmovi: "Krv na Mesecu", "Tri tajne", "Jelena od Troje",

"Želim da živim", "Moje pesme, moji snovi", "Priča sa zapadne

strane".

        1919 - U Sen Žermenu kod Pariza zaključen je mirovni

ugovor između Austrije i pobedničkih sila u Prvom svetskom ratu,

koji je formalno potvrdio propast Austrougarske i zabranio

Austriji da se udruži sa takođe poraženom Nemačkom. Iz okvira

Austrije izdvojene su teritorije sa većinskim nenemačkim

stanovništvom. Ugovorom je takođe priznata Kraljevina Srba, Hrvata

i Slovenaca.

        1928 - Umro je ruski vizantolog i slavista Fjodor Ivanovič 

Uspenski, profešor univerziteta u Odesi i Petrogradu, dopisni 

član Srpske kraljevske akademije, član ruske carske Akademije, 

kao i docnije sovjetske. Od 1894. do 1914. rukovodio je Ruskim 

arheološkim institutom u Carigradu. Bio je plodan naučnik i autor 

je najobimnije i najsadržajnije Istorije Vizantijskog carstva.

        1939 - Kanada je objavila rat nacističkoj Nemačkoj, čime

je sukob u Evropi prerastao u svetski rat. Jedinice Kanade su se u

Drugom svetskom ratu borile u sastavu trupa Britanske imperije, 

poput trupa drugih britanskih dominiona.

        1942 - Britansko ratno vazduhoplovstvo je u Drugom svetskom

ratu napalo Dizeldorf sa 476 aviona, koji su izbacili 100.000 bombi

na taj nemački grad.

        1943 - Posle kapitulacije Italije u Drugom svetskom ratu,

nemačka vojska je okupirala Rim.

        1945 - U Norveškoj je pod optužbom za izdaju osuđen na

smrt vođa norveških nacista Vidkun Kvisling. Tokom Drugog svetskog

rata bio je predsednik vlade okupirane Norveške od 1942. do 1945, a

1940. je pomogao nacističkoj Nemačkoj da okupira njegovu zemlju.

        1964 - Ministri inostranih poslova zemalja Organizacije

afričkog jedinstva su na zasedanju u Adis Abebi prihvatili plan za

okončanje građanskog rata u Kongu.

        1967 - Građani Gibraltara odbacili su na referendumu

mogućnost pripajanja Gibraltara Španiji, opredelivši se da ostanu

pod britanskom upravom.

        1974 - Na osnovu sporazuma postignutog u Alžiru, 

Portugalija je priznala nezavisnost Portugalske Gvineje koja je 

vekovima bila portugalska kolonija. Gvineja Bisao postala je 

suverena država pod vođstvom predsednika Luisa Kabrala.

        1976 - U sudaru putničkih aviona "Trajdent" britanske

kompanije "Britiš ervejz" i "DC-9" jugoslovenske kompanije JAT

severno od Zagreba, poginulo je svih 176 osoba u letelicama.

1979 - Umro je angolski državnik i pisac Agostino Neto,

prvi predsednik Angole, lekar po profesiji, predvodnik borbe za

oslobođenje te afričke zemlje od portugalske kolonijalne vlasti,

uspešno okončane 1975. Zbog borbe za nezavisnost Angole, od 1951.

više puta je hapšen, a od 1962. bio je na čelu Narodnog pokreta

za oslobođenje Angole.

        1981 - Slika "Gernika" španskog slikara Pabla Pikasa

vraćena je u Španiju. Naslikana je 1937. posle nacističkog

bombardovanja gradića Gernika, mestašca koje ima poseban značaj 

za Baske, tokom Građanskog rata u Španiji. Od 1939. slika se 

nalazila u Njujorku. Pikaso je ostavio amanet da "Gernika" ne 

bude vraćena dok njegova otadžbina ne postane demokratska 

država. Kralj Huan Karlos uveo je demokratski poredak u Španiji 

1976. godine.

        1989 - Mađarska je otvorila granicu prema Zapadu i

dopustila odlazak hiljadama građana Istočne Nemačke, čiji je

masovni egzodus izazvao pad Berlinskog zida i kasnije ujedinjenje

Nemačke.

        1991 - Hrvatske secesionističke vlasti zatvorile su

zajednički jugoslovenski naftovod (Rijeka - Pančevo) i zaplenile

naftu namenjenu rafinerijama u Pančevu i Novom Sadu, koje su ubrzo

morale da prekinu rad.

        1995 - Amerikanci su sa broda "Normandija" u Jadranskom

moru počeli da gađaju srpske vojne i civilne ciljeve u okolini

Banja Luke krstarećim raketama "tomahavk", što je uz masovna

bombardovanja iz aviona radioaktivnom municijom i artiljerijske

udare NATO Snaga za brzo reagovanje, odlučujuće doprinelo

preokretu u građanskom ratu u Bosni i Hercegovini u korist

muslimana i Hrvata.

        1998 - Vođe monarhističkih protestanata, lojalnih

Londonu, i irskih rimokatoličkih republikanaca u Severnoj Irskoj,

susrele su se prvi put licem u lice od 1922, ali nije postignut

odlučujući proboj ka sklapanju mirovnog sporazuma u tom delu

Ujedinjenog kraljevstva.

        1999 - Albanci su drugi dan zaredom pribegli nasilju u

Kosovskoj Mitrovici u pokušaju da uđu u srpski deo etnički

podeljenog grada. U nemirima je povređeno 28 napadača i po

četvorica Srba i francuskih vojnika.

        2002 - Švajcarska je postala 190. članica Ujedinjenih

nacija. Švajcarci su dugo smatrali da učlanjenje u UN nije u

skladu sa tradicionalnom neutralnošću.

        2003 - Šefa švedske diplomatije Anu Lind nožem je u

robnoj kući u Stokholmu smrtno ranio jedan prolaznik srpskog

porekla. Lind je sutradan umrla.

        2006 - Prestolonaslednik Tonge, Siaosi Tupou V

proglašen je za kralja te pacifičke države, nakon smrti oca.

Kralj Taufa Ahau Tupou IV, jedan od poslednjih neustavnih vladara

na svetu, umro je u 88 godini. Pokojni kralj je ušao u Ginisovu

knjigu rekorda 1976. godine, kao najteži monarh na svetu, sa 

209,5 kilograma.

        2007 - Najmanje 37 osoba je poginulo, a 150 je povređeno u

eksploziji kada je kamion natovaren eksplozivom udario u vozilo na

severu Meksika. U nesreći su stradali pripadnici vojske, policije,

spasilačkih službi i novinari koji su se našli na mestu udesa

kada je usledila eksplozija kamiona, natovarenog eksplozivom za

potrebe jednog rudnika u severnoj državi Koahuila. Eksplozija koja

se dogodila u blizini grada Sakramento, ostavila je krater prečnika

20 metara.

2010 - Umro je Rade Marković, srpski glumac.

U svetu glume bio je aktivan čitavih šest decenija i 

ostavio je neizbrisiv trag u istoriji srpske kulture. 

Studirao je Tehnički a potom Filozofski fakultet u rodnom

Beogradu, ali se posvetio glumi, igrajući najpre u amaterskim 

grupama. Na pozorišnim scenama ostvario je oko 100 uloga, na 

filmu osamdesetak, u televizijskim dramama, serijama i drugim 

emisijama više od 60, učestvovao je u gotovo 200 radio drama. 

Režirao dva dokumentarna filma. Bio je profesor glume na 

Akademiji umetnosti u Novom Sadu.

2011 - Gotovo 200 ljudi udavilo se pošto je potonuo

trajekt, koji je plovio na liniji Zanzibar-Pemba, u vodama 

Tanzanije nedaleko od Zanzibara. Na pretovarenom plovilu nalazilo 

se oko 800 putnika.

        2012 - Međunarodna upravljačka grupa (ISG) održala 

je šesnaesti i ujedno poslednji sastanak u Prištini na kojem 

je donela odluku o ukidanju nadgledane nezavisnosti Kosova. 

Srpski zvaničnici tim povodom naglasili su da za Srbe i 

nadgledana i nenadgledana nezavisnost Kosova i Metohije 

znači samo nastavak nasilja i bezakonja.

2013 - Stručnjaci muzeja Van Gog u Amsterdamu saopštili 

su da je otkrivena nova slika holandskog majstora, pronađena na 

tavanu norveškog industrijalca koji je sliku sklonio pre šest 

decenija, uveren da je kupio lažno delo. Autentičnost slike, 

"Zalazak sunca u Monmažuru", nastale 1888. utvrđena je tumačenjem 

umetnikovog potpisa, hemijskim i rendgenskim analizama. Bio je to 

prvi slučaj posle 1928. otkrivanja nekog Van Gogovog platna.

2018 - Umro je Pol Virilio, francuski filozof, kulturolog, 

urbanista, arhitekta. Posebno je zapažen tekstovima o tehnologiji, 

i njenim nesagledivim posledicama po ljude, umetnost, urbanizam, 

ratovanje. Bio je karakterističan po neologizmima. Opisivali su 

ga kao "istoričara ratovanja, tehnologije i fotografije, filozofa 

arhitekture".

2021 - Okončana je izgradnja gasovoda Severni tok 2. Nova 

trasa gasovoda nazvana Severni tok 2, sastoji se od dva kraka ukupnog 

kapaciteta 55 milijardi kubnih metara godišnje i proteže se od 

obale Rusije preko Baltičkog mora do Nemačke.